Düşüncə Jurnalı

header photo

Nəticə göstərilir : "CEYRAN Həsənli"

Gözəl Ünsiyyət Üçün Əsas Məqamlar!!!

İnsanlar arasındakı ən uzaq məsafə, o insanlar arasındakı ünsiyyət çatışmazlığından irəli gəlir. Ünsiyyətdə olan anlaşmazlıqlar nəticəsində çox zaman mübahisələr qaçınılmaz olur.

Qarşıdakının fikrini səhv başa düşmək, böyük mübahisələr, hətta şiddət istifadə olunan davalara qədər bir çox problemlərin kökündə yatan ən boyük təsiredicidir ünsiyyət çatışmazlığı. Bəs ünsiyyətin yüksək səviyyədə olması üçün nələr etməliyik?

1. Qarşınızdakı insanla empati qurun. Bu, normal ünsiyyətdə istifadə olunan ən vacib texnikalardan biridir. Qarşınızdakının yerində siz olsaydınız görəsən nə edərdiniz? Bu cür düşünərək onu anlaya bilərsiniz. Ona qarşı olan münasibəti tamamilə sizə göstərsəydilər özünüzü necə hiss edərdiniz?

2. Səhv başa düşülə bilən sözləri istifadə etməkdən qaçınınn. Söylədiyiniz hər bir sözün yayından çıxan bir ox olduğunu unutmayın. Yayını tətk edən ox geri qayıda bilməyəcəyi kimi ağizdan çıxan sözü də geri götürmək  çox çətindir. Danışan zaman 2 dəfə düşünüb bir dəfə danışmaq lazımdır.

3.  Jest və mimikalardan istifadə etməyi unutmayın. Yerində və düzgün zamanda istifadə olunan bədən dili, qarşı tərəfə sözlərinizdən daha çox təsir göstərə bilər. Ümumiyyətlə, bədən dilinin danışıqlara 55% təsir göstərdiyi hesab olunur.

4. Diqqətlə dinlədiyinizi duruşunuzla və duyğularınızla bəlli edin. Qarşılıqlı münasibətlərdə yol verilən ən böyük səhvlərdən biri özünü dinləyirmiş kimi göstərməkdir. Bu yanlışa görə insanlar arasındakı ünsiyyət bağı möhkəm zərər görür. Çünki qarşı tərəfin sizə olan güvəni azalır, bu isə heç də yaxşı bir hal hesab olunmur. Dinləyən zaman müsahibinizin gözlərinə baxın və onu dinlədiyinizi hərəkətlərinizlə hiss etdirin.

      Gözəl ünsiyyət üçün əsas məqamları bu şəkildə ümumiləşdirə bilərik. Təbii ki, ünsiyyətdəki keyfiyyət yalnız bu dörd nöqtədən ibarət deyil. Amma bu da unudulmamalıdır ki, əgər bu dörd nöqtəyə diqqət etsəniz ünsiyyətdə olduğunuz insanlarla münasibətlərinizin daha da yaxşılaşdığını hiss edəcəksiniz. Ona görə də ən azından bu dörd nöqtə ilə başlaya bilərsiniz. Hər kəsə keyfiyyətli ünsiyyət dolu gözəl günlər arzu edirəm.

  Ceyran Həsənli

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin Psixoloqu

Go Back

 Posted in CEYRAN Həsənli

Uşaq ailənin güzgüsüdür!!!

Çox eşitdiyimiz bir deyim var: Hər bir uşaq ailəsinin güzgüsüdür.

Həqiqətən də demək olar ki, bütün hallarda insan  xarakterinin formalaşmasında, bir şəxsiyyət kimi yetişməsində ailə başlıca rola sahibdir.

Ailələr isə öz növbələrində tərbiyə stilinə görə 4 əsas qrupa bölünürlər : avtoritar, liberal, xaotik və hiperqoruyucu ailələr. Hər bir insanın xarakterində də  böyüyüb başa çatdığı ailənin hansı tərbiyə stilinə üstünlük verdiyi mühüm şərtdir. Odur ki, gəlin bu  4  tərbiyə stilinin əsas   xüsusiyyətlərini ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.

Avtotitar tərbiyə stilində adətən  valideynlər iş adamları olurlar və uşaqlarla çox az zaman keçirirlər.  Bütün qərarları özləri qəbul edir və hesab edirlər ki, uşaqlar yalnız onlara tabe olmalıdırlar. Səhvlər bağışlanmır, onlara görə cəza verilir və cəzanın səbəbi izah olunmur. Uğurlar isə “belə də olmalı idi “ prinsipi ilə qarşılanır.Böyüklər tərəfindən daha çox “otur”,”sus”,”mən dedimsə olacaq” tipli cümlələr istifadə olunur. Belə uşaqlar düzgün olduğu üçün yox, lazım olduğu  və cəzadan qorxduqları üçün hər hansı bir işi görür və ya dərs oxuyurlar.Nəticədə məsuliyytdən qorxan, özünə güvənsiz, işdə və cəmiyyətdə belə yalnız cəza almamaq üçün iş görən və davamlı olaraq başqalarını məmnun etməyə çalışan fərdlər yetişir.

Avtoritet tipli ailədə isə qarşılıqlı hörmət və ədalət hökm sürür. Uşaqlara qayğı və diqqət göstərilir,ailə üzvləri arasında  mütəmadi ünsiyyət olur.Valideynlər uıaqlarına qaldıra biləcəyi tələblər qoyur , qəti və davamlı olmaqla bərabər, həm də ədalətli olurlar. Onlar tələblərinin səbəblərini övladlarına  izah edir və bunları birgə müzakirə edirlər.

Uşağın öz seçim imkanı olur və o öz seçimləri üçün cavabdehlik daşıyır. Beləliklə uşaq özünə və imkanlarına inanır, yalnız çətin anda da valideynlərinə arxalanır.

Bir sözlə bu tərbiyə üsulunda nəzarət və azadlıq balans təşkil edirvə uşaqlar özünəinamlı və məsuliyyətli olurlar.

 Liberal ailə tipini uğurlu adlandıra bilmərik, çunki bu cür tərbiyə sistemi insani keyfiyyətlərə mənfi təsir göstərir. Uşaq ya valideynin qoyduğu sərhədlərini bilmir, ya da cadəcə olaraq bu sərhədləri müəyyən etməyi bacarmayan böyüyünün  göstərişlərini yerinə yetirmir. Böyüklər isə yalnız ciddi bir problem baş verərsə “tərbiyəyə müdaxilə edirlər”

Kənardan bütün bunlar normal, qarşılıqlı anlaşma kimi görünə bilər, amma getdikcə problemli bir ailə mühiti ortaya çıxır. Belə ailələrdə heç bir qayda və intizam anlayışı olmadığı üçün uşaqlarda özünə nəzarət və daxili intizam hissi formalaşmır. Hansı ki, bu hisslər insana pozitiv özünüqiymətləndirmə və özünə hörmət hissi aşılayır.

Valideynlərin biganəliyi uşaqlarda gərəksizlik və təcrid olunmuşluq hissi oyadır.Araşdırmalara görə məktəb davamiyyəti pis olan, içki və maddə asılılığından əziyyət çəkən gənclər əsasən bu tip ailələrin övladları olurlar.

Xaotik tərbiyə tipində hansı anda nə olacağı bəlli deyil. Hansı ki, dəqiq sərhədlər yoxdur və böyüklər arasında fikir ayrılığı var. Valideynlərin öz qərarlarında qeyri stabil olmaları uşaqlarda qorxu, təşviş narahatlıq və həyəcanlılıq hissləri yaradır. Bu tərbiyə sistemində özünənəzarət və məsuliyyət hissi formalaşmır , bilavasitə özünüqiymətləndirmə aşağı olur və olğun qərarlar verilməsi çətinləşir.

Qoruyucu tərbiyə tipi- ndə valideynlər uşaqlarını hədsiz qayğı ilə əhatə edir, hər zaman və hər yerdə onları qorumağa çalışır, bir sözlə hər şeyi onların əvəzinə edirlər. Hədsiz qayğı nəticəsində uıaqlarda əməksevərlik, əzmkarlıq, özünü qoruma, müstəqil qərar qəbul etmə bacarıqları inkişaf etmir.Məhz el arasında işlədilən “mama uşağı” kəlməsi bu tip ailələrdə böyüyən uıaqlara aid edilir.Bu insanlar çətin situasiyala düşəndə özlərini itirir, cünki belə zamanlarda nə etmək lazım olduğu kimi bir vərdişləri olmur. Belə uşaqlar kollektivdə həm lider olmaq istəyir, həm dəliderliyi necə bacaracaqlarını bilmirlər.

Onu da qeyd edim ki, bir ailə tipi yalnız  təklikdə deyil, bir və ya bir neçə tipin xüsusiyyətləri  qarışıq şəkildə mövcud ola  bilər.  Və hansı tipin əlamətləri üstünlük təşkil etməsindən asılı olaraq uşaqlarda  ona uyğun da xarakter xüsusiyyələri formalaşır.

Ümumi nəticə olaraq deyə bilərik ki,  tərbiyədə yol verilən əsas səhvlər, ya uşaqlara, onların daxili aləmlərinə lazımi diqqətin ayrılmaması, ya da əksinə hədsiz qoruma, demək olar ki, uşağa müstəqil olaraq nəfəs almağa belə imkan verilməməsi, evdəki böyüklərin fikir ayrılığı, eyni situasiyaya fərqli yanaşmalarının olmasıdır.

Çox gözəl bir kəlam var: Ən böyük fayda yaxşı övladdır. Cəmiyyətimizdə yaxşı övladların daha da çox  olması ümidi ilə...

Ceyran Həsənli

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

Go Back

0 Şərh
 Posted in CEYRAN Həsənli

Yeniyetməlik Dövründə Alınan Artıq Çəkilər....

YENİYETMƏLİK: bir keçid dövrüdür və bunu doğru formada başa vurmaq hər zaman asan olmur. Bu dövrdə yaranan problemlər tək uşaqları deyil, valideynləri də narahat edir. Bunların arasında xarici görünüşlə bağlı komplekslər, xüsusilə artıq çəki və piylənmə əsas yerlərdən birini tutur. Burada problem yeniyetmənin pis görünməsi və yaşıdları arasında narahatlıq keçirməsi, ən əsası isə sağlamlıq üçün ciddi təhlükənin olması ilə bağlıdır. Belə ki, piylənmə bir çox xəstəliklərə, misal üçün, şəkər, ürək-damar sistemi xəstəlikləri, cinsiyyət hormonlarının düzgün çalışmamasına və hətta sonsuzluğa səbəb ola bilər. Yəni bir uşağa bu problemin öhdəsindən gəlməyə kömək etməklə onun həyatını uzadırıq.
Bəs artıq çəki hansı səbəblərə görə yaranır? Endokrin sisteminin pozulması, irsi amillər, yanlış qidalanma, stress, hərəkətsizlik – bütün bunlar bu prosesdə əsas səbəblər hesab olunur. Gəlin bu səbəblərə nəzər salaq.


İrsi səbəblər: Əgər valideynlərdən biri və ya ikisi də artıq çəkidən əziyyət çəkirsə uşaqlarda bu problemin olması ehtimalı daha çoxdur.

Yanlış qidalanma: Bəzən valideynlər sevgini qida ilə əvəz edir, ana və nənələr sevgilərini bu cür, yəni uşağı yedirtməklə ifadə etməyə çalışırlar. Xalq arasında deyildiyi kimi “toppuş” körpələr hər birimizin diqqətini çəkir, onlarla ünsiyyət qurmaq, onları əzizləmək bizə zövq verir.
Yalnız zaman keçdikcə bu toppuşluq köklük və hətta piylənmə ilə nəticələnə bilir. Bunun səbəbkarı isə çox vaxt onu uşaqlıqdan müxtəlif yollarla (məcburi yedizdirmək, başını qatmaq və s.) həddən artıq yedizdirən valideynlər olur.

Stress: Körpə ağlayan kimi bunun səbəbini bilmədən ananın ona yemək verməsi də uşağın gələcəkdə bütün streslərin öhdəsindən yeməklə gəlməyə çalışmasına səbəb olur.


Hərəkətsizlik: Oturaq həyat tərzi, televizor, internet və s. qarşısında saatlarla vaxt keçirmək də piylənməyə səbəb olan hallardandır.
İndi isə artıq çəki və piylənməyə qalib gəlmək üçün bir sıra əsas fizioloji və psixoloji tədbirlərə nəzər salaq.


Fizioloji tədbirlər: Yeniyetmə üçün hərəkət etmək vacibdir. Yeniyetmə sevdiyi idman növü ilə məşğul ola bilər.. Valideynlər uşağın aktiv həyat tərzi keçirməsini təmin etməlidirlər. Bu həm də uşaqların kompüter, televizor və s. qarşısında artıq vaxt keçirmələrinin qarşısını alır. Fizioloji tədbirlərə şirin içkilərdən, şəkəri yüksəldən qidalardan uzaq olmaq da daxildir. Daha çox təbii şirələrə üstünlük vermək, yemək vaxtını ötürməmək lazımdır. Tez-tez və az yemək məsləhətdir. Yuxu rejimi dəqiq olmalıdır. Yataq otağında telefon, televizor, kompüterin olması düzgün deyil. Ümumiyyətlə, piylənmə nəfəsə mane olduğu üçün yuxuya da mənfi təsir göstərir.
Çox duzlu ət, kolbasa, sosiska kimi qida məhsullarından da uzaq durmaq lazımdır. Çalışın ki, meyvə və tərəvəzlərə üstünlük verəsiniz. Bəzən vitamin çatışmazlığı da piylənməyə səbəb ola bilər. Qidaya B6, B12, vitamin D aid etmək olar. Aclıq hiss edəndə su içmək və bir qədər gözləmək lazımdır, çünki aclıq hissi keçə bilər. Bəzən biz susuzluğu da aclıq kimi qəbul edirik.


Psixoloji tədbirlər: Stressli yüklənməni azaltmaq lazımdır. Davamlı stress orqanizmdə kortizolun səviyyəsini yüksəldir, bu da qarın və bağırsaqlarda piylənməni artırır. Əgər uşaq çox həssasdırsa psixoloq yardımı ilə ona sakitləşdirici çalışmalar öyrətmək olar. Gün ərzində 2 saatdan çox televizora baxmamalıdır. Biz bəzən ekran qarşısında nəzarətsiz olaraq ləzzətli qida qəbul edirik və bu avtomatik olaraq baş verir. Yemək üçün kiçik ölçüdə boşqab seçmək məsləhətdir. Belə ki, yeməklə dolu olan qab insanda daha çox xoşbəxtlik hissi yaradır. Çörəkdən az istifadə etmək, masanın üstündə çörək saxlamamağa çalışın. Belə bir fənd də işə yarayar: boşqabdakı yeməyi 2 hissəyə bölüb, əvvəlcə birini yemək lazımdır. Bundan sonra ola bilər ki, ikinci hissəyə ehtiyac qalmasın. Yemək zamanı sakit musiqiyə qulaq asmaq da yaxşı nəticə verə bilər. Bu zaman istəristəməz yemək tempi aşağı düşür, çeynəmə prosesi uzanır və təbii ki, sağlamlığa müsbət təsir edir. Axşam yeməyindən sonra dişləri fırçalamaq və ondan sonra heç nə yeməmək məsləhətdir. Bütün bunlardan əlavə yaxşı olar ki, bu dönəmdə yeniyetməni mütəmadi olaraq psixoloq müşaiyət etsin. Bu ortaya çıxacaq problemlərin tez bir zamanda aradan qaldırılmasına kömək edən üsuldur.
Valideynlər ümumiyyətlə, bütün ailə üzvləri uşağa dəstək olmalı, onu anlamalı, eləcə də ata-ana öz qida və gün rejimi ilə nümunə olmalıdırlar. Unutmayaq ki, uşaqlar bizim dediklərimizi yox, etdiklərimizi həyata keçirirlər.

 Ceyran Həsənli

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzi
(PCC)-nin psixoloqu

Go Back

0 Şərh
 Posted in CEYRAN Həsənli

Düzgün ünsiyyət uğurun açarıdır

İnsanlar arasındakı ən uzaq məsafə, o insanlar arasındakı ünsiyyət çatışmazlığından irəli gəlir. Ünsiyyətdə olan anlaşmazlıqlar nəticəsində çox zaman mübahisələr qaçılmaz olur. Qarşıdakının fikrini səhv başa düşmək, böyük mübahisələr, hətta şiddət istifadə olunan davalara qədər bir çox problemlərin kökündə yatan ən boyük amil ünsiyyət çatışmazlığıdır. Bəs ünsiyyətin yüksək səviyyədə olması üçün nələr etməliyik?

- Qarşınızdakı insanla empati qurun. Bu, normal ünsiyyətdə istifadə olunan ən vacib texnikalardan biridir. Qarşınızdakının yerində siz olsaydınız görəsən nə edərdiniz? Bu cür düşünərək onu anlaya bilərsiniz. Ona qarşı olan münasibəti tamamilə sizə göstərsəydilər özünüzü necə hiss edərdiniz?

- Səhv başa düşülə bilən sözləri istifadə etməkdən qaçın. Söylədiyiniz hər bir sözün yayından çıxan bir ox olduğunu unutmayın. Yayını tətk edən ox geri qayıda bilməyəcəyi kimi ağızdan çıxan sözü də geri götürmək çox çətindir. Danışan zaman 2 dəfə düşünüb bir dəfə danışmaq lazımdır.

- Jest və mimikalardan istifadə etməyi unutmayın. Yerində və düzgün zamanda istifadə olunan bədən dili, qarşı tərəfə sözlərinizdən daha çox təsir göstərə bilər. Ümumiyyətlə, bədən dilinin danışıqlara 55% təsir göstərdiyi hesab olunur.

- Diqqətlə dinlədiyinizi duruşunuzla və duyğularınızla bəlli edin. Qarşılıqlı münasibətlərdə yol verilən ən böyük səhvlərdən biri özünü dinləyirmiş kimi göstərməkdir. Bu yanlışa görə insanlar arasındakı ünsiyyət bağı möhkəm zərər görür. Çünki qarşı tərəfin sizə olan güvəni azalır, bu isə heç də yaxşı bir hal hesab olunmur. Dinləyən zaman müsahibinizin gözlərinə baxın və onu dinlədiyinizi hərəkətlərinizlə hiss etdirin.

- Gözəl ünsiyyət üçün əsas məqamları bu şəkildə ümumiləşdirə bilərik. Təbii ki, ünsiyyətdəki keyfiyyət yalnız bu dörd nöqtədən ibarət deyil. Amma bu da unudulmamalıdır ki, əgər bu dörd nöqtəyə diqqət etsəniz ünsiyyətdə olduğunuz insanlarla münasibətlərinizin daha da yaxşılaşdığını hiss edəcəksiniz. Ona görə də ən azından bu dörd nöqtə ilə başlaya bilərsiniz. Hər kəsə keyfiyyətli ünsiyyət dolu gözəl günlər arzu edirəm.

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzi (PCC)-nin psixoloqu Ceyran Həsənli

 

 

Go Back

0 Şərh
 Posted in CEYRAN Həsənli

Övladınız sizə qulaq asmır?

Yeniyetmə ilə davranış qaydaları 

Uşaqlar böyüdükcə problemləri də böyüyür. Əgər dünənə qədər əsas qayğımız uşağı gəzintiyə aparanda olmaz” deyə başa salmaq idisə, bu gün o, artıq özü bizə necə yaşamağın lazım olduğunu öyrətməyə başlayıb. Artıq tez-tez onun davranışları qarşısında çıxılmaz vəziyyətdə qalırıq. Bəs, nə etmək olar? Qarşılıqlı anlaşmanı necə əldə edə bilərik?

Yeniyetmə ilə uşaq kimi davranmaq olmaz. Ona böyük kimi davranmaq isə hələ tezdir. Valideynlər, adətən yeniyetməlik dövründə olan övladlarının onlara qulaq asmadığı, sanki eşitmədiyi üçün, yeniyetmələr isə əksinə, valideynlərin həddindən artıq tapşırıq verməsi, azadlıqlarına imkan yaratmaması üçün şikayətlənirlər.

Müşahidə edirik ki, yeniyetmələr istər musiqiyə, istərsə də dostlarına daha həvəslə qulaq asır, sıra valideynlərə çatanda isə vəziyyət dəyişir. Valideyn qışqırıb hədələsə belə heç bir faydası olmur. Bu təəccüblü deyil. Təcrübələrə görə, yeniyetmələrin tərbiyə prosesində çətinlik törədən amillərdən ən başlıcası “övladım məni eşitmir”dir. Deməli, onun bizi eşitməsi üçün başqa metodlara müraciət etməliyik.

Gəlin, o metodlara birgə nəzər salaq:


1. Uşağın diqqətini özünə cəlb etməyin ən sadə yolu çox deyil, az danışmaqdır. Qəribə də olsa, bu halda onun sizi eşitmək ehtimalı daha çoxdur. Uşaqların,eşitdiklərinə cavab vermək üçün düşünüb daşınmağa ehtiyacları var. Belə ki, siz övladınıza sual verir və ya nəyisə xahiş edirsinizsə, heç olmasa üç saniyə gözləyin. Bu zaman uşaq daha çox informasiya qəbul edəcək və yəqin ki, nəticədə normal cavab verəcək.

2. Özünüz diqqətli dinləyici olun. Nümunə götürəcəyi bir insan olmasa, sizin böyüməkdə olan övladınız da diqqətli dinləyici olmaz. Əmin olun, övladınızdan tələb etdiyiniz hərəkət üçün özünüz ona nümunə ola bilərsiniz. Həyat yoldaşınızı, dost və doğmalarınızı və əlbəttə ki,uşağın özünü dinlədiyinizi göstərin. Övladınıza öyüd-nəsihət verdiyinizdən iki dəfə artıq onu dinləyin.

3. Ona nəyin düzgün olmadığını deməyə çəkinməyin, düşünməyin ki, o, özünü necə aparmağı bilir. Sadəcə olaraq bunu mənəviyyat dərsişəklində deyil, dostcasına söhbət əsnasında deyin. Ən yaxşısı öz davranışınızla nümunə göstərin.

Siz – böyüklər ailədə öz ünsiyyətinizə diqqət yetirin. Bəlkə, əsas məsələ saniyə elə burdadır? Əbəs yerə deməyiblər ki, biz öz uşaqlarımıza nə qədər mənəvi keyfiyyətlər öyrətsək də, onlar onsuz da özlərini valideynləri kimi aparacaqlar. Düzgün davranış qaydaları haqqında söhbətləri ailə üzvləri ilə birgə yemək zamanı aparmağı sınayın: istənilən bir mövzu ətrafında səmimi və nəzakətlə söhbət edin.

4. Heç bir zaman mübahisələrə girməyin. Nümayişkaranə şəkildə əsəb və incikliyinizi göstərməyin. Dilə tutmaq, nəsihət vermək, acıqlanmaq – bu yollar effektli deyil, əksinə sözü gedən davranışı daha da təhrik edir. Araşdırmalar göstərir ki, yeniyetmələr kobudluqla və cavab qaytarmaqla böyüklərin diqqətini çəkməyin faydasız olduğunu görəndə, bundan əl çəkirlər. Belə ki, neytral olun və cavab verməyin. Məsələn, diqqətinizi başqa işə yayındırın, bu da işə yaramasa ayrı otağa çəkilin. Kobudluğundan əl çəkənə qədər, sadəcə olaraq söhbəti davam etdirməyin və bunu həmişə edin.

5. Övladınız özünü yanlış və səhv aparırsa, ona iradınızı başqa insanların və ya yaşıdlarının yanında deyil, yalnız təklikdə bildirməyiniz vacib şərtdir. Əks təqdirdə onun daha böyük kobudluğuna zəmin yaratmış olarsınız – unutmayın, övladınız artıq balaca deyil və öz ünvanına deyilən istənilən tənqidi çox ağrılı qəbul edə bilər, xüsusilə də bu, digər insanlar arasında baş verərsə!

6. Onun doğru və hörmətə layiq davranışlarını mümkün qədər tez-tez təqdir edin – bu, istədiyiniz nəticəni almağın ən sadə yoludur. Müşahidələr göstərir ki, yeniyetmələrin valideynləri təəssüf ki, çox zaman bunun əksini edirlər: yaxşı işlərə diqqət etmək əvəzinə, hər zaman “neqativə köklənirlər”. Belə ki, siz öz “kobud” uşağınızdan hər hansı nəzakət və hörmət görən kimi onu mütləq tərifləyin və bu cəhdlərini qiymətləndirin, hətta sözü gedən davranış tam olaraq istənilən kimi alınmayıbsa belə, hər halda o, bunun üçün çalışıb. Övladınızın buna nə qədər sevindiyinin şahidi olacaqsınız. (Ardı var.)

Əziz valideynlər, ən əsası övladınıza çətin sayılan yeniyetməlik dövründə dəstək olun!

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzi (PCC)-nin psixoloqu

Ceyran Həsənli

 

 

 

 

 

 

Go Back

 Posted in CEYRAN Həsənli

Artıq çəki

YENİYETMƏLİK: bir keçid dövrüdür və bunu doğru formada başa vurmaq hər zaman asan olmur. Bu dövrdə yaranan problemlər tək uşaqları deyil, valideynləri də narahat edir. Bunların arasında xarici görünüşlə bağlı komplekslər, xüsusilə artıq çəki və piylənmə əsas yerlərdən birini tutur. Burada problem yeniyetmənin pis görünməsi və yaşıdları arasında narahatlıq keçirməsi, ən əsası isə sağlamlıq üçün ciddi təhlükənin olması ilə bağlıdır. Belə ki, piylənmə bir çox xəstəliklərə, misal üçün, şəkər, ürək-damar sistemi xəstəlikləri, cinsiyyət hormonlarının düzgün çalışmamasına və hətta sonsuzluğa səbəb ola bilər. Yəni bir uşağa bu problemin öhdəsindən gəlməyə kömək etməklə onun həyatını uzadırıq.
Bəs artıq çəki hansı səbəblərə görə yaranır? Endokrin sisteminin pozulması, irsi amillər, yanlış qidalanma, stress, hərəkətsizlik – bütün bunlar bu prosesdə əsas səbəblər hesab olunur. Gəlin bu səbəblərə nəzər salaq.


İrsi səbəblər: Əgər valideynlərdən biri və ya ikisi də artıq çəkidən əziyyət çəkirsə uşaqlarda bu problemin olması ehtimalı daha çoxdur.

Yanlış qidalanma: Bəzən valideynlər sevgini qida ilə əvəz edir, ana və nənələr sevgilərini bu cür, yəni uşağı yedirtməklə ifadə etməyə çalışırlar. Xalq arasında deyildiyi kimi “toppuş” körpələr hər birimizin diqqətini çəkir, onlarla ünsiyyət qurmaq, onları əzizləmək bizə zövq verir.
Yalnız zaman keçdikcə bu toppuşluq köklük və hətta piylənmə ilə nəticələnə bilir. Bunun səbəbkarı isə çox vaxt onu uşaqlıqdan müxtəlif yollarla (məcburi yedizdirmək, başını qatmaq və s.) həddən artıq yedizdirən valideynlər olur.

Stress: Körpə ağlayan kimi bunun səbəbini bilmədən ananın ona yemək verməsi də uşağın gələcəkdə bütün streslərin öhdəsindən yeməklə gəlməyə çalışmasına səbəb olur.


Hərəkətsizlik: Oturaq həyat tərzi, televizor, internet və s. qarşısında saatlarla vaxt keçirmək də piylənməyə səbəb olan hallardandır.
İndi isə artıq çəki və piylənməyə qalib gəlmək üçün bir sıra əsas fizioloji və psixoloji tədbirlərə nəzər salaq.


Fizioloji tədbirlər: Yeniyetmə üçün hərəkət etmək vacibdir. Yeniyetmə sevdiyi idman növü ilə məşğul ola bilər.. Valideynlər uşağın aktiv həyat tərzi keçirməsini təmin etməlidirlər. Bu həm də uşaqların kompüter, televizor və s. qarşısında artıq vaxt keçirmələrinin qarşısını alır. Fizioloji tədbirlərə şirin içkilərdən, şəkəri yüksəldən qidalardan uzaq olmaq da daxildir. Daha çox təbii şirələrə üstünlük vermək, yemək vaxtını ötürməmək lazımdır. Tez-tez və az yemək məsləhətdir. Yuxu rejimi dəqiq olmalıdır. Yataq otağında telefon, televizor, kompüterin olması düzgün deyil. Ümumiyyətlə, piylənmə nəfəsə mane olduğu üçün yuxuya da mənfi təsir göstərir.
Çox duzlu ət, kolbasa, sosiska kimi qida məhsullarından da uzaq durmaq lazımdır. Çalışın ki, meyvə və tərəvəzlərə üstünlük verəsiniz. Bəzən vitamin çatışmazlığı da piylənməyə səbəb ola bilər. Qidaya B6, B12, vitamin D aid etmək olar. Aclıq hiss edəndə su içmək və bir qədər gözləmək lazımdır, çünki aclıq hissi keçə bilər. Bəzən biz susuzluğu da aclıq kimi qəbul edirik.


Psixoloji tədbirlər: Stressli yüklənməni azaltmaq lazımdır. Davamlı stress orqanizmdə kortizolun səviyyəsini yüksəldir, bu da qarın və bağırsaqlarda piylənməni artırır. Əgər uşaq çox həssasdırsa psixoloq yardımı ilə ona sakitləşdirici çalışmalar öyrətmək olar. Gün ərzində 2 saatdan çox televizora baxmamalıdır. Biz bəzən ekran qarşısında nəzarətsiz olaraq ləzzətli qida qəbul edirik və bu avtomatik olaraq baş verir. Yemək üçün kiçik ölçüdə boşqab seçmək məsləhətdir. Belə ki, yeməklə dolu olan qab insanda daha çox xoşbəxtlik hissi yaradır. Çörəkdən az istifadə etmək, masanın üstündə çörək saxlamamağa çalışın. Belə bir fənd də işə yarayar: boşqabdakı yeməyi 2 hissəyə bölüb, əvvəlcə birini yemək lazımdır. Bundan sonra ola bilər ki, ikinci hissəyə ehtiyac qalmasın. Yemək zamanı sakit musiqiyə qulaq asmaq da yaxşı nəticə verə bilər. Bu zaman istəristəməz yemək tempi aşağı düşür, çeynəmə prosesi uzanır və təbii ki, sağlamlığa müsbət təsir edir. Axşam yeməyindən sonra dişləri fırçalamaq və ondan sonra heç nə yeməmək məsləhətdir. Bütün bunlardan əlavə yaxşı olar ki, bu dönəmdə yeniyetməni mütəmadi olaraq psixoloq müşaiyət etsin. Bu ortaya çıxacaq problemlərin tez bir zamanda aradan qaldırılmasına kömək edən üsuldur.
Valideynlər ümumiyyətlə, bütün ailə üzvləri uşağa dəstək olmalı, onu anlamalı, eləcə də ata-ana öz qida və gün rejimi ilə nümunə olmalıdırlar. Unutmayaq ki, uşaqlar bizim dediklərimizi yox, etdiklərimizi həyata keçirirlər.

 

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzi
(PCC)-nin psixoloqu
Ceyran Həsənli

Go Back

 Posted in CEYRAN Həsənli

Uşağa mənfi təsir edən nənə və baba


Nənə-baba bəzən bilmədən uşağı çox ərköyün etməklə tərbiyəsinə mənfi təsir göstərə bilər.
Tərbiyə prosesində nənə-babanın rolu böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki ailə tək ata, ana və uşaqdan ibarət deyil. Hər bir qohumla olan münasibətin belə uşağa təsiri olur. Nənə-baba tərbiyəsi isə birinci növbədə qayğı, müdriklik və həyat təcrübəsi deməkdir. Uşaq onlarla münasibət nəticəsində yaşlı nəsilə davranış qaydalarını öyrənir. Bəzən gənc ailələr övladlarının tərbiyəsini valideynlərinə etibar etməkdə bir az tərəddüd edirlər. Əvvəla valideynlərimiz uşaqlarımıza baxırlarsa, buna görə onlara təşəkkür etməliyik, çünki onlar öz vəzifələrini görüb bizi böyüdüblər artıq və nəvələrinə baxmaq məcburiyyətində deyillər. Bundan başqa valideynlərimizin bizi düzgün tərbiyə etdiklərini düşünürüksə, övladlarımızı rahatlıqla onlara əmanət edə bilərik.
Nənə-babanın uşaqla daha ürəkdən davrandığı məlumdur. Bəzən vaxtın azlığından və ya digər səbəblərdən valideynin gözündən qaçan xırda detallar ola bilir. Nənə-baba bu detalları daha tez sezir və tədbir görür. Ümumiyyətlə, hesab olunur ki, nəvə və nənə-baba arasında sanki sehrli bir əlaqə var və bu uşaq psixologiyasına müsbət təsir edir. Məsələn, bir nağılı uşağa həm ana, həm nənə söylədikdə onun üçün nənənin söylədiyi nağıl daha maraqlı olur. Həm də bu əlaqədə ciddi tələb və cəzalanma qorxusu olmur.
Amma, nənə-baba bəzən bilmədən uşağı çox ərköyün etməklə tərbiyəsinə mənfi təsir göstərə bilir. Uşağın hər istədiyini yerinə yetirmək, çox hədiyyə almaqla onun sevgisini qazanmaq kimi hallar buna misal ola bilər. Yaxud bəzən ata və ya ananın qoyduğu bir sıra ciddi qaydalara nənə-baba uşağa güzəştə gedərək istədiyi kimi hərəkət etməyə icazə verir və ya valideyn uşağa irad tutan zaman nənə-baba müdaxilə edib onu “qorumağa” çalışır. Belə hallar valideynin avtoritetini aşağı salır və təbii ki, eyni zamanda uşağın tərbiyəsinə və bəzən hətta sağlamlığına da mənfi təsir göstərir (həddən artıq şirniyyat qəbulu və ya saatlarla televizor izləmə kimi hallar). Xüsusilə, nənə-baba ilə birgə yaşayan ailələrdə və ya uşağa əsasən nənə-baba baxırsa bu məqamlara diqqətli yanaşılmalıdır. Uşaqla əlaqəli müxtəlif qərarlar almaq halları iki valideyn arasında da baş verir və belə hallar tez-tez təkrarlanarsa uşaq həm qərarsız biri kimi böyüyər, həm valideynlərinə olan güvəni itər və aqressiya yaranar, həm də həmin situasiyada özünə sərf edən variantı seçər. Yaxşı olar ki, valideynlər və nənə- baba uşağın tərbiyəsi ilə əlaqəli məsələlərdə uşağın iştirakı olmadan birgə oturaraq öz aralarında ortaq qərarlar versinlər və hər kəs buna uyğun davransın. Amma əlbəttə ki, bunu yaşlı nəsli incitmədən, fikirlərini əsaslandıraraq, bəzi yanlış halların uşağa verə biləcəyi fəsadları başa salaraq etmək lazımdır. Çünki nə də olsa nənə-baba və valideynlər bu səhvləri sevgidən edirlər və böyüklər arasındakı bu anlaşılmazlıqlardan kimsə nəsə udmur, yalnız uduzan olur, o da uşaqlardır.
Ümumilikdə isə tərbiyə prosesində iki nəslin iştirakı müsbət haldır və uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasına yaxşı təsir göstərir. Hərdən problemlər olsa da, əsasən, sevinc və xoşbəxtlik gətirir. Yaşlı nəsillə yaxşı münasibətdə olan ailədə böyüyən uşaqlar qarşılıqlı anlaşma, hörmət və sevgi anlayışlarını mənimsəyirlər.

 

PCC-nin psixoloqu
Ceyran Həsənli

 

Go Back

 Posted in CEYRAN Həsənli
7 nəticə göstərilir