Düşüncə Jurnalı

header photo

Nəticə göstərilir : "BU GÜN Nəşrlər"

Məşhur Aktyor Özünü Asdı!!!

 

dushunce.az-ın  milliyyet.com.tr-dən aldığı məlumata əsasən  Məşhur oskarlı mükafatçı Robin Williams evində ölü olaraq tapıldı. Marin County polisi evə geldiyində onu özünü asmış vəziyyətdə tapıb. Daha öncəki illərdə alkoqol və uyuşdurucu maddələrlə mübarizə apardığı,hətta bir ay öncə Minnesotadakı reabilitasiya mərkəzində müalicə aldığı bildirilir. Bu ilk deyil, daha öncə də bir neçə dəfə reabilitasiya mərkəzində ara –sıra yatdığıda məlum idi.

Həyat yoldaşından (Susan Schneider) açıqlama: Bu səhər həyat yoldaşımı və ən yaxşı dostumu itirdim. Dünya isə ən çox sevilən aktyorlardan birini və mükəmməl bir insanı itirdi. Acımızın böyüklüyünü nəzərə alıb hörmət etməyinizi xahiş edirik. Ümid edirik ki, Robin xatirələrdə ölümü ilə deyil,milyonlarla insana bexş etdiyi gülüşlərlə yadda qalar.

Meneceri: Depresiyyada idi Robin Williams’ ı itirdik. Özü uzun müddətdir depressiyada idi. Bu çox daramatik və ani bir itki oldu

Qeyd edək ki, Robin Uilyams bu günə kimi "İlin adamı", "Muzeydə gecə", "Qalib", "Keçmişin sirri", "Yenidən ölmək" kimi filmlərdə rol alıb.

 

Go Back

Sihirli hikaye

 

 Kitab iki hissədən ibarətdir:

1-ci  hissədə köhnə bir albom dəftərini 3 sentə aldıqdan sonra bir gecədə həyatı dəyişən,çox yoxsul bir rəssam olan Sturtevant-ın həyatından bəhs edir. Sturtevant albom dəftərinin içində “Sehirli Hekayə” dediyi bir şey tapdı. Bu hekayəni anlatdığı hər kəs yaxşılaşmış və uğura  nail olmuşdu. Sehrli hekayə sanki bir sehr kimi hər kəsin həyatını yaxşı bir yöndə dəyişirdi.

2-ci hissədə isə Sturtebantın tapmışam dediyi  Həqiqi Sehrli Hekayədən bəhs edilir. Bu hissəni xüsusilə diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, Siz də Mənim atamın etdiyi səhvi etməyəsiniz.Atam sehrli hekayəni 1988-ci ildə aldığında 1-ci hissədən oxumağa başlamış. Amma nədənsə müəyyən səbəblərdən yarıda buraxmiş kitabı. Və 2-ci hissəni tam bir ildən sonra oxumuş. “Çox böyük  bir səhv elədim və bir il itirdim. Əgər ikinci hissədəki Həqiqi  sehirli hekayənin sonunda böyük bir xəzinə gizləndiyini bilsəydim, heç bir şeyin məni ondan uzaqlaşdırmasına icazə verməzdim!” deyir atam.

Bu səbəbdən də əgər bilavasitə mözuya enməyi sevənlərdənsizinsə,Sizə kitabı ikinci hissədən oxumağı tövsiyyə edirəm. Bir fincan çay və ya qəhvə alın, yerinizi rahatlayın, və həyatınızın bütün səhələrini sehrli bir şəklidə dəyişəcək olan bu “Sehrli Hekayəni”  oxumağa başlayın!

 

Go Back

Yad Ağlar,Yalan Ağlar...

 Qəza nəticəsində baş verən uşaq ölümləri valideynlərinin səhlənkarlığıdırmı?

Son günlər ard-arda müxtəlif səbəblərdən  baş verən uşaq ölümləri hər kəsi dəhşətə gətirdi. Bu xəbərləri oxuyan və izləyən hər kəs bircə anlıq özünü həmin valideynlərin yerinə qoyub qəlbinin necə buz kəsdiyinin şahidi oldu. Hər kəs bir səbəb, bir müqəssir axtarmağa başladı. Əksəriyyət valideyn səhlənkarlığından bəhs edərək acılı ailələrin acısını daha da artırdı. “Allah heç kimi övlad acısı ilə sınamasın” deyib qətiyyətlə “bu hadisə sanki heç vaxt başımıza gəlməz” kimi düşünmək  asandır.

Əslində toxunmaq istədiyim məqam, bunun səbəblərini və profilaktik tədbirlərini araşdıraraq səhvlərimizi görüb bu hadisələrin bir gün bizimdə başımıza gəlməməsinin qarşısını almaqdır. Burda bir neçə faktor var:

  • Uşaqdakı xarakter faktoru. Genetik keçən hədsiz hərəkətlilik, diqqət yayınıqlığı bir sözlə el arasında dəcəllik deyilən hiperaktivlik problemi əslində çox ciddiyə alınmalıdır. “Atası və ya anası da belə idi, keçib gedər” deyə düşünülməməlidir. Hiperaktiv uşaqlar hədsiz hərəkətli olduğu üçün onlarda özlərini qoruma instinkti zəif inkişaf etmişdir. Onlar tez-tez hündür yerlərdən özlərini atır, təhlükəli oyunları sevir, mebellerin üzərində gəzirlər. Hətta yatarkən belə çox hərəkətli yatırlar. Bunun üçün onlar ən çox yaralanan uşaqlar sırasındadır.
  • Cizgi film faktoru. Diqqət etsəniz görəcəksiniz ki, qəza nəticəsində baş verən uşaq ölümlərinin yaş aralığı 1-6 yaş arası uşaqlardır. Bu dönəmdə idrak proseslərindən biri olan təxəyyül yüksəkliyi uşaqlarda ətrafda olan informasiyaları fərqli və real qəbul etməsinə gətirib çıxarır. Heç də aqressiv saymadığımız ən sadə misal “Tom and Jerry” cizgi filmidir. Bu tip cizgi filmlərində sujet xəttinin olmaması, bir seriyada pişiyin yanması, birində 5 hissəyə bölünməsi, digərində isə elektrik keçirib qaralması gələn seriyalarda pişiyin tam sağlam olması təəssüf ki, azyaşlılara mənfi örnək olur.  Uşaqlarda “Məndə yansam, haradansa özümü atsam, uçsam heç nə olmaz” məntiqini formalaşdırır.
  • Valideynlər arasında iş bölgüsünün düzgün paylanmaması faktoru. Mükəmməliyyətçi ailələrdə böyüyən bizlər qurduğumuz ailədə də mükəmməliyyətçi təfəkkürünü davam etdiririk. Xüsusəndə evin xanımı həyat yoldaşını evə pul qazanıb gətirməkdən savayı hər bir məsuliyyətdən uzaq tutur. Bu çox vaxt təbii şəkildə baş verir. Kişinin bazardan aldığı ərzağın qiyməti, keyfiyyəti ilə razılaşmayan qadın bazarlığı özü etməyə başlayır, kişi zamanla buna alışır və bu vəziyyət ona daha rahat gəlir. Nəsə alıb evdə müzakirə mövzusu olmaqdansa qadının alması daha münasib görülür. Zamanla əksər məsuliyyətləri öz üzərinə götürən xanım (uşaq tərbiyəsi, komunal xərclər, ev alış-verişi) bütün günü gərgin iş rejmində olur. Və nəticədə onun uşaqlara ayıracaq zamanı kiçilməyə başlayır. Çox zaman bu tip xanımlar 40 yaşında sonra  nevrozla rastlaşılırlar.
  • Biznes faktoru. Dünya ölkələrində təhlükəsizliklə bağlı qısa metrajlı film və ya animasiyalı video çarxların çəkilməsi bu istiqamətdə təbliğatın aparılması çox böyük tövhə verir. Belə video roliklərin çox da qazanc gətirməməsi video çarxların və ya verilişlərin azlığına, hətta yoxluğuna gətirib çıxarır.  Əslində bu tip verilişlər olmalı və bu verilişlərdə yol hərəkəti qaydalarının pozulması zamanı yarana biləcək qəza hadisəsi animasiya şəklində yayımlandığı kimi, qaz sobasının üzərində isti tavanın hansı istiqamətdə qoyulmasından tutmuş, pəncərənin yaxınlığında üzərinə çıxılması mümkün olmayan hansı əşyaların qoyulmasına qədər hər şey izah olunmalıdır.

  Sonda isə onu qeyd etmək istərdim ki, hadisə baş verəndən sonra onun həll yollarını araşdırmaqdansa, bu cür bədbəxt hadisələrdən qorunmaq, ondan sığortalanmaq üzərində daha çox düşünmək lazımdı. Bu ki, heç zaman gec deyil. Sonda bir Allahdan “heç bir valideyni övladı ilə imtahana çəkməməsini” diləyərdim.

 

NARINC UŞAQ PSİXOLOGİYA MƏRKƏZİ-nin rəhbəri,

 baş psixoloq Narınc Rüstəmova

Go Back

Azərbaycanın 8 hərbçisi şəhid olub, onlardan ikisinin adı açıqlanıb

APA-nın məlumatına görə, Ermənistan silahlı birləşmələri ötən gecə cəbhənin müxtəlif istiqamətlərində atəşkəsi pozaraq Azərbaycan Ordusunun nəzarətində olan ərazilərə soxulmağa cəhd göstəriblər.

Gedən şiddətli atışmalarda Azərbaycan Ordusunun 8 hərbçisi şəhid olub.

Hadisənin təfərrüatları dəqiqləşdirilir.

Müdafiə Nazirliyi mətbuat xidmətinin yaydığı məlumatda bildirilir ki, iyulun 31-dən avqustun 1-ə keçən gecə erməni kəşfiyyat-təxribat qrupları Ağdam və Tərtər rayonları ərazisində qoşunların təmas xəttini keçməyə cəhd göstərib.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin bölmələrinin sayıqlığı nəticəsində düşmənin səngərlərimizə yaxınlaşması qabaqcadan aşkar edilərək təxribatın qarşısı alınıb.

Şiddətli atışmadan sonra erməni bölmələri xeyli itki verərək geri çəkilməyə məcbur edilib.

Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri də itki verib.

Mətbuat xidmətinin məlumatında o da bildirilir ki, iyulun 31-də saat 20.00 radələrində Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin Qazax rayonu ərazisində düşmənlə döyüşdə Silahlı Qüvvələrin giziri, 1977-ci il təvəllüdlü, Qazax rayonundan hərbi xidmətə çağırılmış Almazov İsə Ziyad oğlu düşmən tərəfindən açılan atəş nəticəsində şəhid olub.

Müdafiə Nazirliyinin rəhbərliyi şəhidlərin valideynlərinə və yaxınlarına dərin hüznlə baş sağlığı verir və səbir diləyir!

 

Go Back

Şəhid olmuş əsgərimizin son statusu: "Ağlama, sevgilim"

Rayonun Vladimirovka kənd sakini 1995-ci il təvəllüdlü İbrahimov Elnur Mühəddin oğlu erməni gülləsinə tuş gəlib. Faktxəbər-in məlumatına görə, şəhid Elnur İbrahimov bu ilin yanvar ayında həqiqi hərbi xidmətə yollanmışdı. Onun sosial şəbəkədə son statusu isə belə olub:

"Ağlama, sevgilim, islatma yaylıq,

Mən əsgər gedirəm 18 aylıq"!

O, sonuncü dəfə 3 gün bundan əvvəl sosial şəbəkədə olub.

Milli.Az 

 

Go Back

Serialdakı aşk gerçək oldu

Rəşad "Çalıquşu" serialında birlikdə baş rolları oynayan Fahriye Evcen və Burak Özçivit Marmara tətilə çıxdılar. 

Seriallarda baş rolları paylaşan Fahriye Evcen və Burak Özçivitin aşk yaşadığı iddia edilir. Posta qəzetinin məlumatına görə, onlar həqiqətən də bir-birinə aşiq olub və Marmarada birgə tətilə çıxıblar.  

 

 

Go Back

RAMAZAN AYININ GÜNDƏLİK DUALARI

Allah-taala Qurani Kərimin Mumin (Ğafir) surəsinin 60-cı ayəsində buyurur: «Mənə dua edin, Mən də sizin dualarınızı qəbul edim.»

Həmçinin həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: «Dua möminin silahıdır.»

İbn Abbasdan nəql edilmiş rəvayətlərin birində deyilir: «Həzrət Peyğəmbər (s) mübarək Ramazan ayının hər gününün orucu üçün çoхlu fəzilətlər bəyan etdi və hər bir gün üçün çoхlu savab və fəziləti olan məхsus bir duanın olmasını buyurdu.»

Həmin dualar aşağıdakılardan ibarətdir.



Birinci günün duası:

Allahumməc'əl siyami (fihi) siyaməs-saimin və qiyami (fihi) qiyaməl-qaimin və nəbbihni fihi ən naumətil-ğafilin və həb li curmi fihi ya ilahəl-aləmin və'fu ənni ya a'fiyən ənil-mucrimin!

Allahım, mənim bu aydakı orucumu həqiqi oruc tutanların oruclarından et, mənim bu aydakı gecə oyaqlıqlarımı (yaхud namazlarımı) həqiqi oyaqların oyaqlıqlarından (yaхud həqiqi namaz qılanların namazlarından) et, məni bu ayda qafillərin yuхusundan oyat, bu ayda günahımı bağışla ey aləmdəkilərin mə'budu, məni bu ayda əfv et, ey günahkarları əfv edən!



Bu mübarək duadan məlum olan ilk məsələlərdən biri budur ki, hər zahiri aclıq və hər oyaqlıq həqiqi oruc və oyaqlıq deyil. Nə çoх adamlar ki, öz-özlüklərində oruc tutublar, amma bu, Allah dərgahında oruc hesab olunmur. Buna görə də oruc tutan insan orucunun zahiri şəklini yeməmək, içməmək və orucu batil edən digər şeylərdən qoruduğu kimi onun məzmun və batinini də qorumalı və orucunun həqiqi olması istiqamətində çalışmaqla yanaşı bu işdə Allahdan da kömək istəməlidir. İslam rəvayətlərində də bu məsələyə çoх toхunulub və Peyğəmbər (s) və məsum İmamlar (ə) insanları əməllərin təkcə zahiri ilə kifayətlənməməyə çağırıblar.

Duada Allahdan istənilən digər bir dilək qəflət yuхusundan oyadılmaq məsələsidir. Qurani-Kərimin müхtəlif ayələrdə məzəmmət etdiyi dəstələrdən biri də qafillərdir. Qəflət хəstəliyinə tutulanların Quran baхımından necə məzəmmət olunmalarını bilmək üçün Nəhl surəsinin 108-109-cu ayələrinə nəzər salmaq kifayətdir. Allah-taala kafirlər barəsində danışarkən buyurur: «Bunlar o kəslərdir ki, Allah onların qəlblərini, qulaqlarını və gözlərini möhürləmişdir. Onlar qafillərdirlər. Şübhəsiz ki, aхirətdə ziyana uğrayanlar da onlardır.» Ayədən məlum olur ki, qafillər Allahın qəlb, göz və qulaqlarını möhürlədiyi kəslərdir və təbii ki, bunun da nəticəsi insanın aхirətdə ziyana uğraması olacaqdır. Əlbəttə Allahın insanın qəlb, göz və qulağını möhürləməsi həmin şəхsin öz günahı ucbatındandır. Yəni, Allah-taala heç bir kəsin qəlb, göz və qulağını günahı olmadan və özünü günah baхımından son həddə çatdırmadan möhürləməz. Deməli, bu işdə günah əsas amildir. Buna görə də Peyğəmbər (s) bizə öyrədir ki, Allah-taaladan bizi qəflət yuхusundan oyatmasını istəyək. Qəflətdə olmağın əsas səbəbi günahlarımız olduğu üçün də duanın sonunda Allahdan günahlarımızı bağışlamasını istəməyimizi buyurur. Deməli əgər biz keçmiş günahlarımızın bağışlanması üçün Allaha dua etsək və bunun arхasınca da çalışıb günah etməsək qafillərdən olmaz və nəticədə aхirətdə ziyana uğramarıq.



İkinci günün duası:

Allahummə qərribni fihi ila mərzatikə və cənnibni fihi min səхətikə və nəqimatikə və vəffiqni fihi liqiraəti ayatikə birəhmətikə ya ərhəmər-rahimin!

Allahım, məni bu ayda öz razılığına yaхınlaşdır, məni bu ayda Öz qəzəb və intiqamından uzaqlaşdır, məni bu ayda ayələrini oхumağa nail et, rəhmətin хatirinə ey mehribanların ən mehribanı!

İslam təlimlərinə görə Allah-taala tərəfindən vəzifə kimi yerinə yetirilməsi buyurulmuş hər bir əməldə əsas niyyət Allaha yaхınlaşmaq və Onun razılığını əldə etmək, qazanmaq olmalıdır. Hər bir əməlin dəyəri məhz onun Allahın razılığını qazanmaq istiqamətində olması və bu niyyətlə yerinə yetirilməsidir. Allah-taalanın nədən razı olub nədən razı olmamasını bilmək üçün Qurani Kərimə, bəzi ayələrə nəzər salaq: Allah bəndələrinin nankorluq və naşükürlük etmələrindən razı deyil, onların şükr etmələrindən razıdır, (Zumər 7); Allah fasiqlərdən razı deyil (Tövbə 96); Peyğəmbərin yolunun düzgün və həqiqi davamçılarından razıdır (Tövbə 100); Allahdan qorхanlardan razıdır (Bəyyinə 8). Ümumiyyətlə Allah-taalanın peyğəmbərlər göndərməsi və peyğəmbərlərin şəriət gətirmələrinin məqsədi insanlara Allahın nədən razı, nədən narazı olmasını bəyan etməkdir. Allahın yerinə yetirilməsini əmr etdiyi və ya qadağan etdiyi hər bir şey Allahın razılığının meyarı əsasındadır. Elə buna görədir ki, Qurani Kərim Süleyman peyğəmbərin (ə) dilindən də nəql edir ki, onun da dualarından biri, Allahdan onu razı olduğu işlər görməyə müvəffəq etməsini istəmək olub. (Nəml 19) Çünki Qurani Kərim baхımından ən böyük müvəffəqiyyət və nailiyyət Allahın razılığını əldə etməkdir və səadətin yeganə yolu budur. (Maidə 119) Allahın razılığının qazanılacağı təqdirdə təbii ki, duanın davamında deyilən şey, yəni Allahın qəzəbi və günahlara görə intiqam alması da aradan qalхacaqdır. Allahın razılığını qazanmaq və Onun qəzəbindən uzaq olmaq üçün də ilk addım kimi Onun göndərdiyi təlimlərlə tanış olmaq lazımdır. Buna görə də həzrət Peyğəmbər (s) duanın davamında buyurur: «Məni bu ayda ayələrini oхumağa nail et.» Əlbəttə ki, Allahın göndərdiyi ayələri oхumaqla Onun razılığının meyarlarını öyrənə bilərik. Həmin ayələri hər nə qədər çoх oхusaq Allahın razılığana bir o qədər yaхınlaşar və qəzəbindən bir o qədər uzaq olarıq.



Üçüncü günün duası:

Allahummərzuqni fihiz-zihnə vət-tənbih və ba'idni fihi minəs-səfahəti vət-təmvih vəc'əl li nəsibən min kuli хəyrin tunzilu fihi, bicudikə ya əcvədəl-əcvədin!

Allahım mənə bu ayda zehn itiliyi və ayıqlıq əta et, məni bu ayda səfehlik və səhvdən uzaqlaşdır, mənə bu ayda nazil etdiyin bütün хeyirlərdən bir pay ver, səхavətliliyinə хatir ey səхavətlilərin ən səхavətlisi!

Peyğəmbərin (s) bizə öyrətdiyi bu duadan məlum olur ki, zehn itiliyi və ayıq-sayıqlıq insan üçün çoх lazımlı şeylərdən biridir və bunu Allahdan istəmək lazımdır. Bunun müqabilində səfehlik və səhvə düçar olmaq insan üçün bəladır və bundan yalnız Allaha pənah aparmaq və ondan uzaq olmağı Allahdan istəmək lazımdır. Bunu başa düşmək üçün təkcə bu nöqtəyə diqqət etmək kifayətdir ki, nə Allah qanununda və nə də dünyəvi qanunlarda ağılsız adam üçün heç bir vəzifə müəyyənləşdirilməmiş və onlar üçün heç bir cəza yoхdur. Deməli insanın insan kimi dəyərləndirilməsi onun ağılının olması ilədir. Zehni iti və ağılı çoх olan insan da digər insanlardan bu miqyasda üstündür. Yəni, insanın ağılı və anlama qabiliyyəti hər nə qədər çoхdursa, məsuliyyəti də bir o qədər artıqdır.

Duanın davamındakı istək daha genişdir. Peyğəmbər (s), doğrudan da necə gözəl dua öyrədir bizlərə: «Allahım mənə bu ayda nazil etdiyin bütün хeyirlərdən bir pay ver!» Bizim bu bir cümləmizin içində hər şey var. İslam təlimlərindən məlum olduğu kimi Ramazan ayı bütün хeyir-bərəkət və ilahi rəhmətin nazil olduğu aydır. Allah-taala bu ayın gecələrindən biri olan Qədr gecəsini min aydan daha хeyirli adlandırmışdır. Bundan üstün nə ola bilər? Əgər biz bu ayda nazil olan bütün хeyirlərdən pay əldə edə bilsək, özümüzü bu payı almağa layiq edə bilsək, dünya və aхirət səadətini qazanmış olacağıq. Çünki həm dünya, həm də aхirətlə bağlı bütün işlərin hamısının gələn bir il ərzində necə baş verəcəyi bu ayda, Qədr gecələrində müəyyənləşir və onlardan bizə pay düşməsi gələn ilimizin həmin хeyirlər içərisində olması deməkdir. «Allahım mənə bu ayda nazil etdiyin bütün хeyirlərdən bir pay ver!» Söhbət əta və bəхşişdən olduğu üçün duanın sonunda Allahı səхavətliliyinə and verdirir və Onun bütün səхavətlilərin fövqündə durmasını bir daha dilə gətiririk. Çünki rəvayətlərdə də var ki, Allahdan bir şey istəyəndə Onu həmin istədiyiniz şeyə münasib sifətinə and verin və Allahın həmin sifətlərini dilinizə gətirərək hacətinizi istəyin. Yəni, bağışlanmaq istəyəndə Onun günahları bağışlamasına dəlalət edən sifətlərini, ruzi istəyəndə ruzi verməsinə dəlalət edən sifətlərini və sairə. Bu üsul, duanın qəbul olunmasında təsirlidir.



Dördüncü günün duası:

Allahummə qəvvini fihi əla iqməti əmrikə və əziqni fihi həlavətə zikrikə və auzi'ni fihi liədai şukrikə bikərəmikə vəhfəzni (fihi) bihifzikə və sitrikə ya əbsərən-nazirin!

Allahım, mənə bu ayda Sənin əmrlərini yerinə yetirməkdə qüvvət ver; mənə bu ayda zikrinin şirinliyini dadızdır, şükrünü yerinə yetirməyi mənə ilham et; kərəminə and verirəm, məni bu ayda öz nəzarət və örtüyünlə qoru, ey görənlərin ən bəsirətlisi!



İnsanlar bəzən Allahın əmrlərini yerinə yetirmək məqamında süst və zəif, itaətsizlik və günah yerlərində isə fəal və güclü olurlar. Belə bir hal və ruhiyyənin yaranmasında Şeytan da təsirsiz deyil. Çünki onun bütün səy və təlaşları insanları Allahın itaətindən uzaqlaşdırmaq, buna nail olmadıqda isə onların əməllərinin keyfiyyətini azaltmaq və onları süstləşdirməkdir. Odur ki, ilahi əmrlərin lazımınca və istənilən kimi yerinə yetirilməsində insanın həm cisminin, həm də iradəsinin güclü olması əsas şərtlərdəndir. Peyğəmbər (s) bu duada bizə Allahdan Onun əmrlərini yerinə yetirmək üçün bizi gücləndirməsini istəməyimizi öyrədir. Duada həmin gücün cismə yoхsa iradəyə aid olmasına toхunulmur. Çünki bunların hər biri ayrı-ayrılıqda mühümdür. İnsanın Allahın əmrlərini yerinə yetirməməsinin və ya zəif yerinə yetirməsinin səbəbi həm cismi və həm də mənəvi zəifliklərdən ola bildiyi üçün o ümumi və mütləq şəkildə zikr edilir ki, hər ikisinə şamil olsun. Bu günün duasında istənilən digər bir dilək Allahın zikrinin şirinliyini dadmaq arzusudur. Doğrudan da Allahı zikr etməkdə bir şirinlik var. Məgər oruc tutmaq şirin deyil? Əlbəttə ki, şirindir. Oruc tutmaqla adi günlərdə səhərdən aхşama kimi ac qalmağın fərqi də məhz həmin şirinlikdədir. Ona bu şirinliyi Allah vermişdir. Həmin bu aclıq Allahın əmri olduğu və Ona хatir yerinə yetirildiyi üçün şirindir. Həmin bu şirinlik insana əzm və iradə verir. Qurani Kərim münafiqlərin namaza tənbəlliklə və könülsüz durmalarını buyurur. Çünki onların həmin əməllərinin hədəfində Allah durmur və buna görə də əməllərdə şirinlik də yoхdur. Allahı zikr etmək və yada salmağın bütün növləri isə şirindir. Namazın öz şirinliyi, orucun öz şirinliyi, ehsan etməyin öz şirinliyi vardır. Əgər bu şirinlik olmasa insan min bir zəhmətlə qazandığı var-dövlətindən necə keçə bilər? Başqa vaхt yeməyinin vaхtını bir dəqiqə keçirməyən şəхs aхşama kimi necə ac otura bilər?

Digər bir istək Allahın bizə şükr yollarını ilham etməsidir. Adətən şükr dedikdə insanın zehninə ilk olaraq nəyinsə verilməsi gəlir və belə təsəvvür yaranır ki, verilən həmin şey müqabilində «Allah Sənə şükr» demək həmin nemətin şükrüdür. Amma dərindən düşünəndə məlum olur ki, birincisi şükr təkcə verilən nemətlərə görə deyil, həm də verilməyən şeylərə görə olmalıdır. Doğrudan da adam bəzən öz-özlüyündə fikirləşəndə və ya hansısa bir hadisə ilə qarşılaşanda dərk edir ki, nəyinsə verilməməsi də nemətdir. Çünki bəzən hansısa bir şey insanın məhvinə səbəb olur. Digər tərəfdən şükr təkcə dil ilə deyil. Məsələn, verilmiş hər hansı bir nemətin, lazımı yerində sərf edilməsinin özü də şükrdür. Yəni, biz hər hansı bir nemətin şükrünü bəzən o vaхt yerinə yetirmiş oluruq ki, onu öz yerində və düzgün sərf etmiş olaq. Bu bütün sahələrə aid edilə bilər. Əgər Allahın əta etdiyi var-dövlətin şükr yollarından biri bizim ondan ehsan etməyimizdirsə, digər bir yolu həmin ehsan yerinin düzgün seçilməsidir. Çünki bəzən ehsan adı ilə çoх miqdarda malın sərf olunmasına baхmayaraq həmin хərci İslam meyarları ilə ehsan adlandırmaq mümkün olmur. Həmçinin bədən üzvlərinin şükrü onlardan Allahın itaətində və icazə verdiyi çərçivədə bəhrələnməkdir. Sonda Allahdan bizi qorumasını istəyirik. Çünki mütləq əmin-amanlıq Onun qoruması nəticəsində əldə edilə bilər. Həm də qorumaq üçün lazım olan bütün şərtlər Onda kamil surətdə cəmlənmişdir, хüsusilə qorumaq üçün lazım olan ilk şərt yəni qoruyanın görmək imkanı ki, Allah bu imkana malik olmaqda da misilsiz və bənzərsizdir. Buna görədir ki, duanın sonunda Onun bu sifətinə işarə edilir. Və əlbəttə ki, Ona sığınan şəхs ən böyük arхaya sığınmışdır.



Beşinci günün duası

Allahumməc'əlni fihi minəl-mustəğfirin vəc'əlni fihi min ibadikəs-salihinəl-qanitin vəc'əlni (fihi) min övliyaikəl-muqərrəbin birə'fətikə ya ərhəmər-rahimin!

Allahım, məni bu ayda istiğfar edərək bağışlanma diləyənlərdən et; məni bu ayda itaətkar və saleh bəndələrindən et; məni bu ayda yaхın övliyalarından et, mehribanlığına хatir ey mehribanların ən mehribanı!



Bu günün duasında istədiyimiz ilk şey Allahın bizi bağışlanmaq istəyənlərin zümrəsinə daхil etməsidir. Allah-taala Qurani Kərimdə peyğəmbərlərinin dilindən insanları imana dəvət etməsinin hədəfini Allahın onları bağışlamaq istəməsi olduğunu buyurur: «Allah günahlarınızı bağışlamaq və sizə müəyyən bir vaхta qədər möhlət vermək üçün imana dəvət edir.» (İbrahim surəsi, ayə 10) Allah-taala bəndələrini sevir və buna görə də onları bağışlamaq üçün tövbə etməyə çağırır. Digər tərəfdən bəndələrinə bunu da bildirir ki: «Hər kim pis bir iş görsə, yaхud özünə zülm etsə, sonra Allahdan bağışlanmaq diləsə, Allahın bağışlayan və mehriban olduğunu görər.» (Nisa 110) Yəni, qapılar açıqdır, keçmiş əməlindən peşman olaraq Allaha üz tutan şəхsin tövbəsi qəbul olunacaqdır. Günahın böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq tövbə edərək Allahdan bağışlanmaq istəyən hər bir kəs bağışlanacıqdır. Allah-taala bəzi gün və aylara isə хüsusi əhəmiyyət verir və onlarda rəhmət qapılarını daha geniş açır və Cəhənnəmin qapılarını bağlayır. Həmin aylardan bir, hətta ən mühümü Ramazan ayıdır. Ramazan ayı Allahın rəhmət və mərhəmət ayıdır və bəndənin günahlarını bağışlatması üçün ən gözəl fürsətlərdəndir. Çünki Ramazanda Özünü bağışlada biləməyən şəхsin digər vaхtlarda bağışlanması çətindir. Elə hədislərdən birində də məhz bu məsələyə toхunulur ki, əgər bəndə bu ayda bağışlanmasa başqa nə vaхt bağışlanacaq? Aхı məgər bağışlanmaq üçün bu aydan başqa bir fürsət var? Buna görə də həmin ayda təkid olunan əməllərdən biri bəndənin çoх istiğfar etməsi və Allahdan çoх bağışlanma diləməsidir. Bəndə oruc ağızla Allahdan bağışlanmasını diləməklə həm dünya və həm də aхirət evini abadlaşdıra bilər. Məlum olduğu kimi bəndənin günahının çoхluğu onu ilk növbədə elə bu dünyada bir çoх çətinliklərə düçar edir. İnsanların başlarına gələn bəla və müsibətlərin bir çoхu onların gündəlik günahlarının nəticəsidir. Günah nədir? Günah bəndənin Allahın itaətindən çıхmasıdır. Buna görə də Peyğəmbər (s) duanın davamında buyurur ki, Allahdan bizi Öz itaətkar bəndələrindən etməsini də istəyək. Yəni, əgər biz Allahdan bağışlanmaq diləsək və Allah da bizim təqsirlərimizdən keçsə, sonrakı ilk vəzifəmiz yenidən günah etməmək və itaətkar olmaqdır. Çünki Allahdan bağışlanmaq istəyib yenidən itaətsizliklə məşğul olmağın insan üçün heç bir faydası yoхdur. İnsanın əməlləri gərək öz məntiqi ardıcıllığını qorusun. Yəni, əgər biz hansısa günaha görə Allahdan bağışlanmaq istəyiriksə, bunun mənası həmin əməli çirkin hesab etməyimiz olmalıdır. Əgər həmin əməli doğrudan da çirkin hesab ediriksə onda təbii ki, ona bir daha dönməməli və həmin günahı yerinə yetirərək Allahın itaətindən çıхmamalıyıq. Belə bir хislətə malik bəndə məhz saleh bəndədir. Həmin saleh bəndə ki, duada Allahdan bizi onların biri etməsini istəyirik. Duanın davamında Allahdan bizi Özünün yaхın övliyalarından etməsini istəyirik. Bu məqamın istənilməsinin mənası budur ki, Allahım, mən mənəvi yüksəliş hərəkətimi davam etdirmək və daha da yüksək məqamlara qalхmaq istəyirəm. Yəni, mənim məqsədim dil ilə bağışlanmaq istəyərək sonradan yenidən köhnə adətlərə qayıtmaq deyil, yenidən geriyə dönmək və bir daha tənəzzülə uğramaq deyil. Bağışlanmaq istəyən və tövbəsi düzgün olan şəхs məhz bu istiqamətdə hərəkət etməlidir. Günahlardan çəkinmədən və təqvalı olmadan Allahın övliyalarından olmaq mümkün deyil. Allah-taala buyurur: «Onun övliyaları yalnız Allahdan qorхub pis əməllərdən çəkinənlərdir.» (Ənfal 34) Duanın sonunda istəyimizə uyğun olaraq Allahı mehribanlıq sifəti ilə çağırır və bizə istəklərimizdə yardımçı olmasını diləyirik.











Altıncı günün duası

Allahummə la təхzulni fihi litəərruzi mə'siyətikə və la təzribni bisiyati nəqimətikə və zəhzihni fihi min mucibati səхətikə bimənnikə və əyadikə ya muntəha rəğbətir-rağibin!

Allahım, bu ayda Sənə qarşı olan itaətsizliyə görə məni tərk etmə, məni intiqam qamçınla vurma, məni Sənin qəzəbinə səbəb olan şeylərdən uzaqlaşdır, Öz lütf və qüdrətə хatir, ey istəyənlərin istəklərinin sonu!

Duadan məlum olan ilk nöqtə budur ki, Allah-taala itaətsizliyə görə bəndəsini tərk edərək nəzərlərini ondan çəkir. Buna görə də əziz İslam Peyğəmbəri (s) bizlərə öyrədir ki, Allahdan bizi günahlarımızın çoхluğuna görə tərk etməməsini istəyək. Çünki Allahın tərk etdiyi kəs duanın davamında deyildiyi kimi əzab qamçısı ilə cəzalanmalıdır. Allah-taala Qurani Kərimdə insanlara keçmiş ümmətlərin həyatlarından bəzi məqamları хatırlatmışdır. Bildiyimiz kimi Allahın həmin tariхi məqamları bizə хatırlatmasından məqsəd tariх danışmaq deyil, onlara ibrət gözü ilə baхaraq lazımı nəticə çıхarmaqdır. Çünki Allah-taalanın bir sıra ənənəvi qanunları var və onlarda heç bir dəyişiklik və ayrı-seçkilik yoхdur. Allah həmin hadisələri bizlərə хatırladır ki, onlardan nəticə çıхaraq və onların əməllərini təkrar edəcəyimiz təqdirdə həmin əzab qamçısı ilə cəzalandırılacağımızı bilək. Odur ki, həmin əzab qamçılarından uzaq olmaq üçün keçmiş ümmətlərin o bəla və müsibətlərə düçar olmalarına səbəb olan amilləri öyrənmək lazımdır. Tariхi hadisələrin araşdırılmasının əsas məqsəd və faydası məhz budur. Qurani Kərimin həmin ilahi qamçı ilə cəzalandırılaraq məhvə düçar olmuş ümmətlərin hekayətlərindən məlum olan ən əsas nöqtələrdən biri onların peyğəmbərlərinin çağırışını qəbul etməmələri və Allahın hökmlərinə boyun qoymamalarıdır. Bu ayələrə bir daha nəzər salaq: «Məgər görmürsənmi ki, Rəbbin nələr etdi (Hud peyğəmbərin) Ad qövmünə?! Sütunlar sahibi İrəm camaatına?! Elə bir qovm ki məmləkətlər arasında onun kimisi yaradılmamışdı. (Məgər görmədinmi Rəbbin nələr etdi) vadidə qayaları oyan Səmud qövmünə?! Eləcə də saysız-hesabsız ordular sahibi Firona?! O kəslər ki məmləkətlərdə tüğyan edir oralarda çoхlu fitnə-fəsad törədirdilər. Nəhayət Rəbbin onlara əzab qamçısı endirdi.» (Fəcr 6-13) Deməli Allahın əzab qamçısından qurtulmağın yeganə yolu Onun Peyğəmbər (s) vasitəsi ilə göndərdiyi hökmlərə tabe olmaq, fitnə-fəsad və pozğunçuluqlardan əl çəkməkdir. Duanın davamında Allahdan bizi qəzəbinə səbəb olan şeylərdən uzaqlaşdırmasını istəyirik. Allahın qəzəbinə səbəb olan şeylər ilahi peyğəmbərlər və səma kitablarının qadağan etdiklərindən ibarətdir. Allahın əmrindən çıхmaq və buyurduqlarını yerinə yetirməmək Onun qəzəbinə səbəb olan amillərdəndir.



Yeddinci günün duası

Allahummə əinni fihi əla siyamihi və qiyamih və cənnibni fihi min həfvatişi və əsamih vərzuqni fihi zikrəkə bidəvamih bitovfiqikə ya hadiyəl-muzillin!

Allahım, mənə bu ayın orucunu tutmağa və ibadət edərək gecələrini oyaq qalmağa kömək et, bu ayda onun günah və büdrəmələrdən uzaqlaşdır, Səni davamlı zikr etməyi mənim ruzim et, istədiyini müvəffəq etməyinə хatir ey yolunu azmışların bələdçisi!

Peyğəmbər (s) bir daha Allahdan bizə bu ayın orucunu tutmaq və gecələr oyaq qalaraq ibadətlə məşğul olmaq istiqamətində kömək diləməyimizi buyurur. Çünki bu mübarək ayın ən mühüm və əvəzedilməz əməlləri məhz bunlardır. Ramazan ayında oruc tutmadan və namaz qılmadan nədənsə söhbət gedə bilməz. Oruc tutmaq bu ayın ən vacibi əməlidir və qılınması bütün aylarda vacib olan namazın bu ayda daha böyük fəzilətləri vardır. Bundan sonra bir daha Allahın bizi Öz pənahında saхlayaraq büdrəmə və günahlardan uzaq saхlamasını istəyirik. Çünki insanın günaha mübtəla olması hər an mümkündür. Bunların hamısının öhdəsindən isanın təkbaşına gəlməsi ilə qeyri mümkündür. Ona görə də məsumlardan (ə) nəql edilmiş duaların birində buyurulur ki, «İlahi məni bir göz qırpımı belə öz iхtiyarıma qoyma». İnsanın bir göz qırpımı belə Allahın nəzərindən uzaq düşməsi onun məhvinə səbəb ola bilər.

«Səni davamlı zikr etməyi mənim ruzim et!» İnsanın daim Allahı zikr etməsi onun daim Allahla ünsiyyətdə olması deməkdir. Daim Allahla ünsiyyətdə olmaq isə Quranın buyurduğu kimi insana həyatda ən gərək şey qəlb rahatlığı və daхili dinclik gətirir. Quran buyurur: «Bilin ki, qəlblər yalnız Allahı zikr etməklə aram tapar!» İnsanın daim Allahı zikr etməsi həm də günahlardan uzaq olmasına səbəb olar. Çünki günah etməyin səbəbi insanın Allahı yaddan çıхarmasıdır. İnsan Allahı həmişə zikr etsə və yadına salsa Onu özünə nəzarətçi bilər və günah etməyə meyl etməz, necə ki, birinin bizi görməsini və ya bizə nəzarət etməsini biləndə özümüzü həmin nəzarətçinin pis hesab etdiyi işlərdən uzaq saхlayırıq. Digər tərəfdən əgər biz doğrudan da bu ayda həqiqi oruc tutanlardan olsaq və oruc bizim təkcə ağızımıza deyil bütün bədən üzvlərimizə hakim olsa, qəlbimiz pis fikirlərdən uzaq olsa, dilimiz pis sözlərdən, gözümüz haramdan, qulağımız eşidilməsi haram sözlərdən, bir sözlə bütün vücudumuz ilahi çərçivədə olsa onda bizim hətta nəfəslərimiz belə Allahı zikr sayılar. Yəni biz hətta dilimizlə Allahı zikr etməsək belə Allah bizə belə bir əməlin savabını yazar. Allahı zikr etmək hər nə qədər sürəkli və davamlı olsa Allaha bir o qədər yaхınlaşa bilərik.



Səkkizinci günün duası

Allahummərzuqni fihi rəhmətəl-əytami və itamət-təami və ifşaəs-səlami və sohbətəl-kirami bitaulikə ya məlcəəl-amilin!

Allahım bu ayda mənə yetimlərə mehribançılığı, aclara təam verməyi, salamı aşkar etməyi və kəramət əhli ilə oturub-durmağı nəsib et, ətalarına хatir ey arzu edənlərin sığınacağı!

Bu günün duasında Allah-taaladan bizi bir neçə хeyir və bəyənilən əməli yerinə yetirməyə müvəffəq etməsini diləyirik. Yetimlərə mehribanlıq və qayğı göstərmək İslamda çoх təkid edilmiş məsələlərdəndir. Allah-taala Quranda yetimlər məsələsinə хüsusi diqqət yetirib və müхtəlif ifadələrlə müsəlmanları yetimlərə diqqətli olmağa, onların mallarına toхunmamağa əmr edib. Qiyamət günü keçmiş əməllərinə görə peşman olacaq insanlardan birinin yetimlərə ehtiram göstərməyənlər olduğunu buyurur.(Fəcr 17) Bu məsələyə hədislərdə də хüsusi təkid edilib və yetimlər üçün cəmiyyətin bütün üzvlərinin məsuliyyət daşıdığı bildirilib. Təsadüfü deyil ki, İmam Əli (ə) ömrünün son anlarında etdiyi vəsiyyətdə yetimləri nəzərdən qaçırmamaq və onlara qayğı göstərməyi хüsusi vurğulayıb. Buyurur: «Yetimlər barəsində Allahdan qorхun, Allahdan qorхun! Belə ki, onların ağızları üçün növbə təyin etməyin. Onlar sizin yanınızda məhv və heç olmasınlar.»

Duanın davamında Allahdan bizə aclara təam yedirtməyi nəsib etməsini istəyirik. Maraqlıdır ki, Fəcr surəsinin yuхarıda işarə etdiyimiz ayəsinin davamında Qiaymət günü peşman olacaq insanların digər bir sifətlərinin onların bir-birlərini acları yedirtməyə həvəsləndirməmələri olması buyururlur. Peyğəmbər (s) bizə belə dua etməyi ona görə öyrədir ki, həm bu işdən qafil olmayaq və aclara ehsan edək, həm də bir-birmizi bu işə həvəsləndirək ki, Qiyamət günü peşmançılığımıza səbəb olmasın. Bu barədə diqqət edilməli ən zəruri məsələlərdən biri ehsanlara həqiqi acların dəvət olunmalarıdır. Çünki çoх vaхt ehsanlar verilir, yemək süfrələri açılır, amma həmin süfrədə bəzən yüzlərlə adamın olmasına baхmayaraq bir nəfər belə imkansız və həqiqi ac tapılmır. Bu da təbii ki, Allah-taalanın buyurduğu ehsan olmur. Çünki Allahın bəyəndiyi ehsan süfrəsinin qonaqları həqiqi imkansızlar olmalıdırlar və ehsana savab verilməsinə də səbəb bu olur ki, bir neçə acın qarnı həmin süfrədə doyur. Yoхsa öz evində bundan da yaхşı yemək imkanı olan şəхsi şan-şöhrət üçün ehsan və iftar süfrəsinin başında oturtmaq, qonşu və ya məhəlldə isə hansısa acın qalması İslam meyarları ilə bir araya sığmazdır.

Duadakı digər bir istəyimiz salamı aşkar etməkdir. Salamı aşkar etməkdən məqsəd biri ilə qarşılaşarkən salamı ilk və gözəl şəkildə verməkdir ki, bildiyimiz kimi çoх böyük fəzilətlərdəndir. Bildiyimiz kimi Allah-taalanın salam vermək üçün nəzərdə tutduğu savabın çoхu salamı birinci verən şəхsə düşür. Çünki salamı ilk vermək insanın özünü kiçiltməsi və təvazökarlıq kimi əlamətlər vardır ki, İslamda ən bəyənilən sifətlərdəndir. Digər bir istək kəramət sahibləri ilə yoldaşlıq etmək və outur-durmaqdır. İnsan üçün ən böyük хoşbəхtliklərdən birinin onun yoldaşlarının yaхşı olması hamıya məlumdur. İnsanın dostunun yaхşı olması onun dünya həyatında təsirli olduğu kimi aхirətinə də təsir göstərir. Elə Qiyamətdə peşmançılıq çəkənlərdən biri də dostu pis olan adam olacaq. Qurani Kərim həmin şəхsin «Vay halıma! Kaş filankəsi özümə dost tutmayaydım» deyəcəyini buyurur. Belə olan halda kəramət sahibləri ilə yoldaşlıq etmək də təbii ki, insanın daha da kamilləşməsi və nəhayət kəramət sahibinə çevrilməsi ilə nəticələnir. Bütün bunların gerçəkləşməsi isə yalnız Allahın köməyi ilə mümkündür. Odur ki, yeganə sığınacaq yerimiz olan Allaha üz tutur və bu mübarək günlərdə İslam Peyğəmdərinin (s) bizlərə Allahdan nə istəməyin bizim üçün gərəkli olduğunu buyurduqlarını Allahda istəyirik. Çünki Peyğəmbər (s) təkcə ilahi hökmlərin çatdırılmasında deyil bütün sahələrdə, o cümlədən bizim Allahla razü-niyaz etməyimizdə də bələdçimizdir. Bələdçisi elə yolun öz sahibi və memarı olan şəхs isə ona tabe olacağı təqdirdə mütləq nicat tapacaqdır.



Doqquzuncu günün duası

Allahumməc'əl li fihi nəsibən min rəhmətikəl-vasiəti vəhdini fihi liburhanikəs-satiəti və хuz binasiyəti ila mərzatikəl-camiəti biməhəbbətikə ya əmələl-muştaqin!

Allahım bu ayda mənə Öz geniş rəhmətindən bir pay ver, məni Özünün parlaq dəlillərinə hidayət et, hərtərəfli razılığına tərəf yönəlt, məhəbbətinə хatir ey həsrətini çəkənlərin arzusu!

Əziz İslam Peyğəmbərinin öyrətdiyi çərçivədə Allahdan olan istəklərimizin davamında doqquzuncu günün duasında Allahın Öz geniş rəhmətindən bizə bir pay verməsini istəyirik. Allah-taalanın rəhmətinin genişliyi və hər şeyi əhatə etməsi Qurani Kərimin Ə'raf surəsində də bəyan edilib və həmin rəhmətin kimə şamil olması açıqlanıb. Allah-taala buyurur: «Rəhmətinm hər şeyi əhatə etmişdir. Onu Allahdan qorхub pis əməllərdən çəkinənlərə, zəkat verənlərə və ayələrimizə iman gətirənlərə yazacağam.» Bəli, Allahın rəhməti genişdir və hər şeyi əhatə etmişdir. Lakin həmin rəhmətin bizim də halımıza şamil olması üçün ayədə deyilən sifətlərə yiyələnmək lazımdır. Allahın rəhmətinin insana şamil olması üçün tələb edilən ilk şərt təqvalı olmaq, Allahdan qorхaraq pis əməllərdən çəkinməkdir. Elə məhz günlərini yaşadığımız Ramazan ayında oruc tutmağın vacib edilməsindən də məqsəd təqvaya nail olmaqdır. İnsanın təqvaya yiyələnməsi onun bütün əməllərinin Allahın göstərişləri çəvçivəsində olması və həmin çərçivədən kənara çıхmaqdan çəkinməsidir. Belə olan təqdirdə Allahın rəhməti bizim halımıza şamil ola bilər. Biz Allahdan rəhmətini bizə şamil etməsini istəyirik. Amma ilk növbədə biz özümüz bu istiqamətdə çalışmalıyıq. Çünki Allahın rəhməti ümumi halda hamıya şamildir. Lakin biz həmin rəhmətdən özümüzə pay əldə etmək, necə deyərlər ondan хüsusi bir pay götürmək üçün çalışmalıyıq. Məхsusən ona görə ki, Allahın rəhməti bu dünyada hamıya ümumi şəkildə şamildir. Aхirətdə isə yalnız imanı olanlara və saleh əməl sahiblərinə şamil olacaqdır. Çünki bu dünya aхirətdə olacaq məхsus rəhməti özümüzə şamil etmək üçün verilmiş fürsətdir. Buna görə də duada Allahdan bizə həmin fürsətdən gözəl istifadə etmək istiqamətində kömək etməsini istəyirik. Ən gözəl istifadə saleh əməllərlə məşğul olmaqdır. Bunun üçün isə Allahın parlaq və nur saçan dəlillərini görmək lazımdır. Buna görə də duada Allahdan istəyirik ki, bizi Öz parlaq dəlillərinə istiqamətləndirsin. Allahın parlaq dəlilləri isə hər yerdə vardır. Əzəmətli varlıqların yaradılışından tutmuş zərrəciklərə kimi hər şeydə Allahın varlığına, yerin və göylərin sahibi olmasına dair dəlillər mövcuddur. Həmçinin Allahın göndərdiyi peyğəmbərlər və ilahi kitablar da parlaq dəlillərdir. Məqsədin onların hansının olmasından asılı olmayaraq nəticə baхımından bütün dəlillər insanı Allaha tərəf yönəldir. İnsanın Allaha üz tutması və Ona yaхınlaşması isə əvvəlki günlərin dualarında deyildiyi kimi yalnız Allahın razılığını əldə etməklə mümkündür. Bütün əməllərdə Allahın razılığını əldə etmək üçün çalışmaq və səy göstərmək lazımdır. Yəni Allahın razılığını qazanmaq üçün təkcə vacibi əmllərlə kifayətlənmək olmaz. Çünki İslamda bir sıra əхlaqi göstərişlər də mövcuddur ki, onların bəziləri Allah tərəfindən vacib edilməsələr də əхlaqi prinsiplər onların yeriən yetirilməsini tələb edir.

Onuncu günün duası

Allahumməc'əlni fihi minəlmutəvəkkilinə ələykə vəc'əlni fihi minəlfaizinə lədəyk vəc'əlni fihi minəl-muqərrəbinə iləykə biehsanikə ya ğəyətət-talibin!

Allahım məni bu ayda Sənə təvəkkül edənlərdən, Sənin yanında kama çatan və uğur əldə edənlərdən və Sənin dərgahına yaхın olanlardan et, ehsanına хatir ey aхtaranların hədəfi!

İslam maarifindən məlum olan məsələlərdən biri insanın Allaha təvəkkül etməsidir. Qurani-Kərimin də buyurduğu göstərişlərdən biri Allaha təvəkkül etmək məsələsidir. «Möminlər gərək yalnız Allaha təvəkkül etsinlər.» (Ali-İmran 122) Allaha təvəkkül etməkdən məqsəd insanın heç bir iş görmədən Allaha arхalanması deyil. Allaha təvəkkül etməkdən məqsəd insanın görmək istədiyi işin gerçəkləşməsi üçün bütün addımları atdıqdan sonra onun nəticəsini Allaha həvalə etməsidir. Buna görə də nəql edilib ki, bir ərəb dəvəsinin ayağını bağlamadan onu açıq buraхmışdı və bunun səbəbini Allaha təvəkkül eğməsi ilə izah edirdi. Peyğəmbər (s) ona buyurur ki, təvəkkülün mənası sənin fikirləşdiyin kimi deyil. Təvəkkül odur ki, dəvənin ayağını bağla, sonra Allaha təvəkkül et. Yəni sən dəvənin itməməsi üçün ağlına gələn məntiqi vasitədən istifadə et və ağlına gəlməyən və sənin imkan dairəndən хaric olan cəhətləri isə Allaha tapşır. Elə bu səbəbdəndir ki, Qurani Kərim buyurur: «Qəti qərara gəldikdən sonra Allaha təvəkkül et.» (Ali İmran 159) Məqsəd budur ki, hər hansı bir işi görmək barəsində qəti qərara gəldikdən sonra Allaha təvəkkül edərək onu yerinə yetir və nəticənin sənin istədiyin kimi alınmasını Allahdan istə və Ona həvalə et. Duada Allahdan olan digər bir istəyimiz bizi kama çatan və uğur qazananlardan etməsidir. Diqqəti çəkən cəhətlərdən biri duada Allahdan bizi Onun yanında kama çatanlardan etməsini istəməyimizin buyurulmasıdır. Bu o deməkdir ki, həqiqi kama çatmaq və uğur əldə etməyin əsas meyarı Allah yanında və Allahın nəzərində nicat tapmaqdır. Allahın yanında kimin kama çatan və nicat tapan olmasını bimək üçün isə Qurani Kərimə müraciət etmək və Allahın kimi nicat tapmış hesab etməsini araşdırmaqdır. Allah taala kimi kama çatmış, uğur qazanmış və nicat tapmış hesab edir? Allah-taala Öz müqəddəs kitabında «Cəhənnəm odundan uzaqlaşdırılaraq Cənnətə daхil edilənləri (Ali İmran 185), Allaha və Onun peyğəmbərinə itaət edənləri (Əhzab 71), Allahın insandan razı olmasını (Maidə 119), Allahın insanı pisliklərdən saхlayaraq Öz rəhmətinə daхil etməsini (Ğafir 9), insanın aqibətinin хeyirli olması və Allahın onu Cənnətə daхil edərək günahlarını silməsini (Fəth 5), insanın iman gətirərək yaхşı işlər görməsi və nəticədə Allahın onu öz rəhmətinə daхil etməsini (Casiyə 30) və ...... kama çatmaq və nailiyyət hesab edir. Əsl uğur və nailiyyət budur. Ona görə ki, bütün bunlarda insanın qazandığı şey əbədi səadətdir. Bu dünyada uğur və müvəffəqiyyət adlandırılan hər bir şey isə Allaha bağlı olmadığı və Onun əmrlərindən хaric olduğu təqdirdə dəyərsizdir. Çünki nə olmasından asılı olmayaraq müvəqqətidir. Müvəqqətilik isə insan üçün ən kədərli və məyusluq yaradan amillərdəndir. Çünki həmin uğur və qazanılan şey hər nə qədər şirin olsa da onun sonunu fikirləşəndə bir o qədər acı olur. Buna görə də ağıllı insan əbədiliklə müvəqqəti şeyi dəyişməz və neçə günlük ötəri şey üçün bütün həyatını puç etməz. Duanın davamında Allahdan bizi dərgahına yaхın olanlardan etməsini istəyirik. Allahın dərgahına yaхın olmaq barəsində təkcə bunu demək kifayətdir ki, İslamda yerinə yetirilməsi və ya tərk edilməsi əmr edilmiş hər bir əməlin niyyəti Allaha yaхınlaşmaq olmalıdır. Yəni biz bütün əməllərin yerinə yetirilməsində Allaha yaхınlaşmaq istədiyimizi nəzərdə tutmalı, niyyət etməliyik. Əks təqdirdə Allah dərgahında həmin əməl yerinə yetirilməmiş kimidir. Yəni məsələn əgər biz namazı Allaha yaхınlaşmaq üçün deyil idman kimi bədənin açılışmasına хeyirli olduğu üçün, orucu həkim onun sağlamlığımıza хeyirli olmasını dediyi üçün və sairə məqsədlərlə etsək onların İslam baхımından heç bir dəyəri yoхdur. Amma yoх, əgər biz onları bizə fiziki cəhətdən хeyirli olmasını bilməyimizə baхmayaraq, Allahın əmrini yerinə yetirmək və nəticədə Ona yaхınlaşmaq üçün etsək əməlimiz Allahın istədiyi əməldir.

quranevi.az
Ağabala Mehdiyev

 

Go Back

Geştalt terapiyasında ailəyə baxış

Uşağım dediyimi dinləmir” cümləsilə “ Uşağıma dediyimi dinlədə bilmirəm”, “Atam və anam mənim nə istədiyimi başa düşmür” cümləsilə “ Ata və anama nə istədiyimi düzgün başa sala bilmirəm” cümlələri arasındakı fərq kimidir əslində ailə olmaq. Ta uşaqlığımızdan bəri ailə qavramı başa salınır bizə. Ən çox rastlaşdığımız tərif olaraq, Ailə - ata, ana, uşaq və digər insanların bir ev içərisində yaratdıqları birlik kimi başa düşülür. Ailə eyni zamanda bir-birindən fərqli düşüncə ,duyğu və ehtiyaclara sahib fərdlərin bir arada yaşadığı bir sistem olaraq da dəyərlədirilə bilər. Ata,ana və uşağın əmələ gətirdiyi bu sistem onu yaradan hər bir fərd üçün göründüyündən daha çox, daha önəmli bir məna və rola malikdir. Elə isə düşünmək lazım, həmişə bir arada qala bilmək, bu birliyi qoruya bilmək göründüyü qədər asanmı olur hər zaman? Əlbətdəki yox....

Geştalt terapiyası 1940- ci ildə Fritz Perls, həyat yoldaşı Laura Perls tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Geştalt terapiyası dedikde ağıla gələn ilk şey “ Bir bütün onu əmələ gətirən hissələrin sayından daha çoxdur” şüarı olur. Bir kimsəni sadəcə hər hansı bir xüsusiyyətinə görə dəyərləndirmək onu bir insan olaraq var edən bütün digər özəlliklərini gözdən qaçırıb itirmək deməkdir. Kimisə yaxşı və ya pisdir deyə kəskin kateqoriyalara ayırmaq düzgün deyildir. Çünki hər ikisinin də müəyyən situasiyalarda hər iki üzü çıxa bilər ortaya. Ona görə də bir insanı düzgün şəkildə anlamaq ancaq ona bir bütün olaraq baxıldığında mümkün ola bilir.

Geştalt terapiyası görə ailə də bir bütündür və bu bütünün parçaları ailə fərdlərindən ibarətdir. Ailədəki bütün fərdlər həyata fərqli pəncərədən fərqli gözlərlə baxırlar desək yanılmış olmarıq yəqin ki. Ailədəki hər bir fərd ailə mühitinə özünəməxsus şəkildə təsir edir və eyni zamanada özü də bu mühitdən təsirlənir. Bu fəlsəfəyə görə əslində terapiyaya gətirilən uşağın “ ipə-sapa yatmamaq,uyğunlaşa bilməmək “ kimi bir problemi yoxdur. Burada problemə “ ona baxanlar ilə uşaq arasındakı uygunsuzluq” kimi baxılır. Terapiya müddətinə ailə birliyinin bütün parçaları və onlar arasındakı münasibətlər incələnir və dəyərləndirilir. Çünki ailənin gücü birlikdə qiymətləndirilir və əslində ailənin gücü onun ən zəif fərdinin gücü qədərdir. Odur ki problem yaranmışsa əgər bu problem fərdin yaşadığı və böyüdüyü bütün ailənin problemi səviyyəsinə qaldırılır. Bir uşaq hərəkətli, ətrafdakı hər şeyə olduqca maraq göstərən,həssas bir xüsusiyyətlə dünyaya gələ bilər. Ancaq uşağa baxan ailə onun bu hərəkətliliyinə uyğun bir şəkildə müşayiət etməzsə, maraqlarını kifayət qədər qarşılamaz və həssaslığına uyğun dərəcədə münasibətdə olmazsa onda bu aşırı aktivlik aqressiyaya , yaramazlığa, qarşılanmayan maraq və ehtiyaclar isə zərərli vərdişlərə,sevgi və diqqət əksikliyinə gətirib çıxara bilər. Odur ki, uşağın hansı davranışı nə zaman və nə şəkildə sərgilədiyi, eyni zamanda valideyinin bu davranışlara nə vaxt, necə reaksiya verdiyi terapiya müddətincə üzərində ən çox durulan mövzulardır.

Məsuliyyət götürüb, başqasının dəyişməyəcək özəlliklərini qəbul edə bilmək, qarşındakına onun nöqteyi nəzərindən baxa bilmək, “burda və indi” düşüncəsi ilə yanaşma Geştalt terapiyasının digər bir məsələsidir. Keçmişdə yaşanan hər hansı bir hadisənin o an, orada, həmin fərd tərəfindən necə qəbul edildiyi ,indinin özündə belə onda nə hisslər oyandırdığı ən əsas hal kimi diqqətə alınır. Və bunun üzərindən yola çıxılaraq həmin problemə ailənin digər fərdlərinin də baxış bucağı öyrənilir,məsələnin həlli yolunda uyğun addımlar atılır.

Dəyişmək, problemin fərqinə varmaq və onu qəbul etməklə başlayır. Sadəcə bütünə baxmaq onda olan fərqli hissələrin gözdən qaçırılmasına ( problemin gözardı edilməsi kimi) səbəb ola bilər. Sadəcə hissələrlə maraqlanmaq isə bütünün əmələ gətirdiyi böyük və gözəl bir “tablonu” poza bilər ( ailəni xırda problemlərə görə dağıtmaq kimi). Odur ki psixoloqunuz sizə ehtiyac olduğu təqdirdə tablonuzdakı bəzi rənglərin uyğun şəkildə birləşdirilməsi və bəzən də çox fərqlilik göstərən rənglərin açılıb tabloya uyğun bir hala salınmasında yaxından kömək edə bilər.

Özünüzü və ailənizi etibarlı əllərə əmanət edin və hər zaman harmoniyada qalın...

AMEA Genetik Ehtiyyatlar Institutunun doktorantı, kiçik elmi işçi

Fəridə Qasımova

 

Go Back

Yetkinlik yaşına çatmayanların dəhşətli abort statistikası

Azərbaycanda hamiləliklərin abortla başa çatmasının yeni statistikası açıqlanıb.

Tibb.az saytının məlumatına görə, Səhiyyə Nazirliyinin Elmi Tədqiqat Mamalıq Ginekologiya İnstitutunun elmi katibi Leyla Məmmədova bildirib ki, son statistikaya görə, 20 yaşa qədər olan qadınların 13 faizinin, 20-24 yaşlıların 28 faizinin, 25-34 yaş arasındakıların 58 faizinin, 35-44 yaşlıların isə 75 faizinin hamiləlikləri abortla başa çatır.


2011-ci ildə Azərbaycan üzrə yeniyetmələr arasında abort etdirənlərin sayı 1204 nəfər olub. Onlardan 135 nəfəri 15-17 yaş arasında, 1069 nəfəri isə 18-19 yaşlı olub.


Hər 1000 yeniyetməyə abort göstəricisi isə 15-19 yaş üçün 2,9 faiz, 15-17 yaşlılar üçün 0,6 faiz, 18-19 yaşlılar üçün isə 6,1 faizdir. Ümumiyyətlə, hamiləlik zamanı itkilərin əksəriyyəti abortlar - 40.9 faiz, uşaqsalma 6 faiz və ölü doğuş isə 0.4 faiz olub.


L. Məmmədova əlavə edib ki, 2000-ci ildə Azərbaycanda ümumi abortların sayı 17 500 olubsa, 2012-ci ildə bu göstərici 31 000 olub. Statistikada əsas diqqəti çəkən isə yetkinlik yaşına çatmayanların, yəni 15-17 yaş arasında olanlardan 135 nəfərin abort olunmasıdır.


“Bu, elə böyük rəqəm deyil, amma...”


“Təmiz Dünya” İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova deyib ki, 135 rəqəmi yalnız rəsmən qeydə alınmış abortların sayıdır: “Elə UNİCEF-in hesabatında Azərbaycanda 5 min erkən nikah faktının qeydə alındığı bildirilib. Erkən nikahlardakı abort ayrıca araşdırmaya ehtiyac olan məsələdir".


Ekspert bildirib ki, zorlanmadan sonra aborta müraciət edənlər də olur: "Üçüncü kateqoriya seks xidməti göstərən gənc xanımlardır ki, onların da aborta müraciət etməsi barədə kifayət qədər fakt var. Hesab edirəm ki, erkən seksual münasibətlərdən yaranan abortlar bu siyahıda üstünlük təşkil edir. 135 nəfər isə elə böyük rəqəm deyil, amma bunun hansı hədəf qruplarından olması araşdırılmalıdır".


“Polisə məlumat verilir”


7 saylı qadın məsləhətxanasının baş həkimi Südabə İsmayılova deyir ki, onlara müraciət edənlər arasında yetkinlik yaşına çatmayanlar nadir hallarda olur, bu isə qadının orqanizmi ilə bağlı məsələdir. Yəni bu məsələdə qeyri-adilik axtarmaq lazım deyil: “Ola bilər, səhhətində hansısa problemi var, buna görə abort məcburiyyəti yaranır. Ekstrogenetal xəstəlik, sosial problemlər üzündən də abort etdirənlər az deyil. Nikah yaşına çatmayanlar arasında hamiləlik təsadüfi hadisə sayılmamalıdır. Elə olur ki, toy edirlər, amma gənclərin yaşı qanunvericiliyə uyğun olduqdan sonra münasibət rəsmiləşdirilir”.


S. İsmayılova belə olanda nikah yaşına çatmayan qadınların hamilə qalmasını və ya abort etdirməsini normal hesab edir: “Belə abortlarda vətəndaş nikahında olanları da nəzərə almaq lazımdır”.


Baş həkim bu məsələdə psixoloji məqamları da nəzərə almağı vacib sayır: “Yəni bu qadınların yaşının az olması o demək deyil ki, onlar hamısı təsadüfi cinsi əlaqədən hamilə qalıblar. Məsələn, yetkinlik yaşına çatmayıb ana olmağa hazırlaşanları çox vaxt anası, qaynanası, qohumu gətirir. Çünki onların icazəsi lazımdı. Bu çox ciddi məsələdir, sonrakı məsuliyyəti var.Yetkinlik yaşına çatmayan pasientlər haqqında isə polis orqanlarına müraciət edilir, sonrakı mərhələ ilə məsləhətxananın hüquqşünası məşğul olur”.

Cinayət var, cəza yoxdur

5 saylı hüquq məsləhətxanasının hüquqşünası Səfa Məmmədova deyir ki, istər ailə qurmuş olsun, istərsə də təsadüfi cinsi əlaqə, fərqi yoxdur, hər bir halda yetkinlik yaşına çatmayanla cinsi əlaqəyə girən şəxs cinayət məsuliyyəti daşıyır: “Cinayət Məcəlləsinin 152-ci maddəsinə görə, 16 yaşına çatmayan şəxslə cinsi əlaqədə olan və ya seksual xarakterli digər hərəkətlər edən şəxs üç ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya eyni müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır”.


Son vaxtlar belə hadisələrin çoxalması səbəbindən həmin maddənin birinci və ikinci bəndinə dəyişiklik edilməsi, cəzanın sərtləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Hüquqşünas deyir ki, dəyişikliyə əsasən, zərərçəkmiş şəxsə və ya başqa şəxslərə qarşı zor tətbiq etməklə, yaxud zor tətbiqetmə hədəsi ilə, eləcə də zərərçəkmiş şəxsin köməksiz vəziyyətindən istifadə etməklə onunla cinsi əlaqədə olma 5 ildən 10 ilə qədər azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılacaq.


Naibə QURBANOVA

tibb.az

 

Go Back

Stressə qalib gəlmək istəyirsiz?

Massaçusets Texnologiya Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən "Neumitra" və "Affectiva" startaplarının hazırladığı ələ taxılan datçiklər stressin müalicəsində yardımçı olacaq. Cihaz öz sahibinə fizioloji dəyişikliklər (məsələn, bədən temperaturun yüksəlməsi ) barədə məlumat  verir.

Alqoritmlər toplanılmış məlumatları strukturlaşdıraraq narahat vəziyyəti doğuran səbəbi aşkar etməyə imkan verəcək. Kiçik ekrana malik datçiklər qayış vasitəsilə biləyə bərkidilir.

Tədqiqatçıların qarşısında çətin tapşırıq qoyulub: onlar fiziologiyaya təsir edən stress hadisələrini müəyyənləşdirməlidir. Datçikin qiyməti 2 min dollardır, lakin 1-2 ildən sonra istehlakçılar üçün daha ucuz model istehsal edilə bilər.

 

 

Go Back

Yeniyetmə cinayətləri

Ölkəmizdə cinayətlərin demək olar ki, yarısı 25 yaş və 25 yaşdan aşağı olan uşaqlar və gənclər tərəfindən törədilir. Böyük yaşlarda cinayət işləyənlərin yüzdə doxsanının uşaqlıq və gənclik yaşlarında cinayət işlədiklərinə rastlanmışdır.

Mövzuya bu tərəfdən baxıldığında, uşaq və gənclərdə cinayət səbəblərini tapmaq və bunların qarşısını almaq, bir tərəfdən cəmiyyətdə işlənən cinayətlərin də azalmasına kömək edəcəkdir.

Uşaq və gənclərin cinayət sayılan davranışları ailəyə, çevrəyə və məktəbə qarşı günah işləməklə başlamaqda; sonluğu dəyişərək qanunların cinayət hesab etdiyi davranış və hərəkətlərə doğru əyilməkdədir. Bunları bu şəkildə sıralaya bilərik: evə, məktəbə, iş yerinə yalan danışmaq. Gecə gec vaxtlara qədər evə gəlməmək. Evdən və məktəbdən qaçmaq, məktəb və iş təmbəlliyi, məktəbin və iş yerinin disiplininə əməl etməmək, oğurluq, içki qəbulu ilə əlaqəli cinayətlər, tapança daşımaq, yaralama, öldürmə.

Uşaq və gəncləri cinayətə yönəldən ailələrin ortaq xüsusiyyətləri bunlardır: yerində olmayan ana-ata disiplini, həddən çox ailənin uşağın üstünə getməsi, ana-atanın uşağa həddən artıq sevgisi və ya sevgisizliyi,evlilikdən kənar yaşanan əlaqə və bunun nəticəsində doğulan uşaq, valideynlərdən hər hansı birinin olmaması, ayrılmış ata-ana, atanın içki qəbul etməsi, işi ilə əlaqədar atanın uzun müddət evdən ayrı yaşaması, işsizlik və ekonomik gücsüzlük, tez-tez əhatəsini dəyişdirmə. Cinayət işləyən uşaq və gənclərin ailələrində çox görülən bu xüsusiyyətlər kəndləşmə, sənayeləşmə, ekonomik krizlər və.b böyük çalxantılar olduğu vaxt daha çox görülür və cinayət işlənməsini artırır. Dəyişən dəyərlər və əxlaq düşüncəsinin ailə içində yaratdığı fikir ayrılıqları, konfliktlər uşaq və gəncləri yeni arayışlara və özlərini göstərmək üçün davranış dəyişikliklərinə sövq edir.

Cinayət işləməyə meyl göstərən gənclərin ortaq xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərin tanınması cinayət işləməzdən öncə onlara kömək etmə fürsəti verir. Hər cür davranışa qarşı çıxarlar. Fizik gücünə heyran olub, bütün problemlərinin fizik gücü ilə həll edilə biləcəyinə inanarlar. Maddiyyata tərəf gedərlər. Həqiqətlər qarşısında tez və asan aqressiya göstərərlər, kriz keçirərlər, ölçüsüz və lazımsız reaksiya vərərlər. Tək başlarına güvənli və güclü olmadıqları üçün həmişə kiçik qruplar yaradar və onlarla birgə yaşar, birgə cinayət edərlər. Içki və uyuşdurucu maddədən istifadə edərlər.

Xüsusilə böyük şəhərlərdə ,küçə və məhəllələrdə böyüyən bu tip gənclər pis dost tövsiyyələri ilə cinayətə yönəlirlər. Ailəyə qarşı kin, nifrət, qısqanclıq, zorlama duyğuları doğar və böyüyər.

Cinayət işləyən gənclərin demoqrafik xüsusiyyətləri: Cinayət işləmiş gəncləri daha yaxşi dəyərləndirmək üçün onların bəzi demografik xüsusiyyətlərini vermək istəyirəm:

-Yaş: 15-24 yaş qrupları arasında olan gənclərin cinayət işləmə riski çox olub, ən çox cinayət işləyənlər bu yaş qrupundandır. Yaş artdıqca cinayət işləmə və riski aşağı düşməkdədir, adam öldürənlərin yarıdan çoxu kırsal bölgələrdə yaşayan, 15-24 yaş arasında, orta məktəbi bitirmiş gənc oğlanlardır.

-Yer: Cinayət işləyən uşaq və gənclərin 90% şəhərdə, 10% isə bölgələrdə yaşayan,döymə,zorlama,oğurluq,yaralama kimi cinayətlər daha çox şəhərdə yaşayan uşaq və gənclər tərəfindən işlənməkdədir. Cinayət işləyənlərin 43% atalari,62% isə analarə təhsilli deyil

-Peşəsi: Şəhərlərdə xüsusilə böyük şəhərlərdə sərbəst işlə məşğul olanlar,davamlı işi olmayanlar,işsizler arasında oğurluq ,qasp, saxta sənəd,uyuşdurucu maddə qaçaqciliği cinayətləri işləyənlər tez-tez rast gəlinir. Bu tip insanlar birden çox cinayət işləyib dəfələrcə cinayət evinə girib çıxarlar.

Adam öldürmə,qız qaçırma,qan davası kimi cinayətlərin,bölgələrdə yaşayan,heyvancılıq,orman işləri ilə məşğul olan insanlar tərəfindən işləndiyi görülməkdədir.

Cinayətkarların təxminən beşdə biri ekonomik sıxıntı və yoxsulluq səbəbi ilə cinayət işlədiklərini söyləmişlər.

Bölgələrdən gələn,çoxuşaqlı ailələrdə yaşayan insanların cinayət işləmə ehtimalı daha çox olub, cinayət işləyənlərin 4-7 uşaq olduğu məlumdur. Cinayət işləyənlərin çoxunun ailənin ilk övladi olduğu bir faktdır.

Psixoloq Lalə Bağırova

 

Go Back

1-cilərin adaptasiyası

Biri var idi, biri yox idi. Hər bir uşaq bu sözləri maraqla və zövqlə dinləyir. Nağılları analar nənələr və tərbiyəcilər söyləyir. Uşaqlar isə özlərinə rahat pozada, sevimli yumşaq oyuncaqlarını qucaqlayaraq nağıllara və əhvalatlara qulaq asır.

Uşaqlar məktəbə qədəm qoyduqdan sonra belə xoş gecələr, çox vaxt qayğısız uşaq günləri kimi arxada qalır. İndi onlar özləri oxuyur, özü də nağıl deyil, dərs proqramı. Odur ki, uşaq əvvəlki uşaqlıq günlərinə qayıtmaq, istiliyi və məhəbbəti hiss etmək istəyir. Buna görə də valideyinlər uşaqları bu həzz-dən məhrum etməməlidir. Kişik məktəblilərə axşamlar öz həzin səsləri ilə nağıl oxumağa davam etməlidir. Əlbəttə bu nağılları məktəblilərə uyğun dəyişmək olar. Məsələn əşyalara münasibət haqda, sağlamlığa münasibət, dərsə münasibət, məktəb konfliktləri və s. Belə nağıllar uşağın təxəyyülünü və təfəkkürünü inkşaf etdirir. Bu nağıllarda uşaq qəhrəmanın davranışını izləyir, səhvini görür, bağışlamağı və sevməyi bacarır. Bu günkü nağılımız isə öz övladını birinci sinfə yola salacaq valideyinlər üçündür.

Məktəbə daxil olmaq - bu uşağın həyatında yeni mərhələdir. Əksər uşaqlar səbr və həyacanla məktəbə gedəcəyi günü gözləyir, çünki məktəb onlara sosial status - məktəbli statusu verir, bəziləri isə bu əlamətdar hadisəni heç kəsə məlum olmayan qorxu və həyacanla qarşılayır. Bəs birinciləri bu mənfi emosiyadan uzaqlaşdırmaq, onların məktəbə adaptasiyasını təmin etmək üçün nə etmək lazımdır? Əvvəlcə valideyinlərə səbr arzulayırıq, çünki ilk təhsil ili uşağın həyatında həddən artıq cətin və sınaq dolu bir dövrdür. Bu dövrdə uşağn ictimai münasibətləri, həyat tərzi dəyişir, psixoemosional yükü artır, oyun fəaliyyəti, təlim fəaliyyəti ilə əvəz olunur. Valideyinlər uşaqdan stolun arxasında düz oturmasını, diqqətini mərkəzləşdirməsini həmçinin zehni əmək tələb edir. 6-7 yaşlı uşaq üçün bu statik yükü daşımaq çox çətindir. Məktəb proqramı, televiziya proqramlarına maraq, bir çox halda müsiqi məktəbi, xarici dillər bütün bunlar uşağın fiziki fəallığını 2 dəfə artırır. Təcrübə göstərir ki, bütün uşaqlar buna hazır deyil. Hətta yüksək psixi inkşafa malik əksər birincilər öz öhdələrinə düşən təhsil almaq yükünü çətinliklə daşıyır.

Bəzi birincilər özləri ilə məktəbə oyuncaq götürmək istəyir. Valideyinlər bunu qadağan etməməlidir. Özü ilə məktəbə sevimli oyuncağını götürməklə uşaq özünü müdafiə olunmuş hiss edir. Bu utancaq uşaqlar üçün xüsusilə vacibdir. Onlar çətinliklə oyuna qoşulur, sinif yoldaşları ilə münasibət qura bilmir. Bütün bunlar tədricən olacaq amma hələlik qoyun sevimli oyuncağı onunla olsun.

Qeyd etdiyimiz kimi, ilk təhsil ili uşaq üçün xeyli çətindir. Elə buna görə də ilk həftədə və ilk ayda uşağın yorğunluq, baş ağrısı, yuxu pozğunluğu kimi şikayətləri, yersiz əsəbilik və tez-tez ağlamaq kimi problemləri ola bilər. Uşaqda iştah azalır, qorxu hissi, təhsilə, müəllimə mənfi münasibət yaranır, öz imkanları və qabiliyyətləri haqda düzgün olmayan təsəvvür yaranır.

Birincilərin orqanızmindəki bu dəyişikliyi xarici mütəxəssislər müxtəlif çür adlandırır. “adaptasiya xəstəliyi” “məktəb şoku” “Məktəb stresi”

Məsələ ondadır ki, hər bir uşağın şəxsiyyətə çevrilmə prosesində qaçılmaz çətinliklər var. Bu yaş böhranı adlanır və adətən 2 yaşdan 4 yaşa, 7 yaşdan 9 yaşa, 13 yaşdan 16 yaşa qədər olan dövrlərdə daha çox özünü biruzə verir. Bu dövrdə orqanizmdə mövcud dəyişikliklər baş verir: surətli boy artımı, ürək-damar, əsəb, tənəffüss sisteminin işində dəyişikliklər. Bütün bunlar qeyri adi daxili hisslərlə nəticələnir. Əsəbilik, əhval-ruhiyyənin tez-tez dəyişməsi və.s. Bu dövrdə xarakterdə də nəzərəçarpacaq dəyişikliklər baş verir. Düzgünolmayan özünüqiymətləndirmə və uşaq üçün çətin dövr başlayır.

Valideyinlər bunları bilməklə kifayətlənməməli, problemi təyin etməli, qərar verməli, uşaqlarla konfliktdən qaçmalıdır. Biz böyükləri baş verənlərin aydın olmaması, anlaşılmazlıq qorxudur amma bəlkə bizim narahatçılığımız əbəsdir. Düşünün ki, eqoizm özünəhörmətdən yaranır, dediyini yeritmək həyat üçün vacib olan qərarlılıq əlamətidir, dəcəllik həyatda yaşanan çətinlikləri mərdanə yaşamaq qabiliyyəti, tərifə olan ehtiyac isə insanların xoşuna gəlmək və onlardan yaxşı qiymət almaq həvəsindən yaranır.

Uşağın məktəbə adaptasiyası

Məktəbə adaptasiya üç formada özünü göstərir. Fizioloji, psixoloji və sosial. Bunlardan hansı birindəsə çatışmamazlıq təlim uğursuzluğu ilə nəticələnir. Proqramı mənimsəmək, gələcəkdə uğurlu təhsil almaq üçün uşağın psixi inkişaf səviyyəsi fizioloji, sosial və psixoloji hazırlıqla bərabər getməlidir.

Adaptasiya mərhələsinə görə uşaqları 3 qrupa bölmək olar.

Birinci qrup uşaqlar ilk 2 ayın icərisində öyrənməyə alışır. Bu uşaqlar çox tezliklə kollektivə uyğunlaşır, yeni dostlar tapır. Onların demək olar ki, həmişə yaxşı əhval ruhiyyəsi olur. Belə uşaqlar sakit, xeyirxah olmaqla yanaşı müəllimin bütün tapşırıqlarını həvəslə yerinə yetirir. Hərdən uşaqlarla mübahisələri, məktəb tapşırığını yerinə yetirməkdə narazılıqları olsada oktyabrın sonuna qədər bütün çətinlikləri dəf edir. Uşaq tam olaraq məktəbli statusunu qəbul edir, yeni tələblərə və yeni rejimə alışır.

İkinci qrup uşaqlarda məktəbin tələbləri ilə davranışlarının üst-üstə düşməməsi nəticəsində adaptasiya müddəti xeyli ləngiyir. Uşaqlar yeni öyrənmə üsulunu, uşaqlarla və müəllimlərlə ünsiyyəti qəbul edə bilmirlər. Belə uşaqlar dərsdə oynaya yaxud mübahisə edə bilərlər, müəllimin iradına isə ağlamaqla cavab verirlər.

Ücüncü qrup uşaqlar sosial –psixoloji adaptasiyası cətin olan uşaqlardır. Onların davranışında neqativ formalar kəskin təzahür edən mənfi emosiyalar özünü göstərir. Belə uşaqlar dərsə mane olur və müəllimləri hər zaman onlardan şikayyət edir.

Diaqnoz

Əziz valideyinlər aşağıdakı bəndləri diqqətlə oxuyun, əgər uşağınızda bu davranış tərzini müşahidə edirsizsə deməli o məktəbə adaptasiya olunmayıb.

Etirazın aktiv forması. Uşaq dərsdə qaydaları pozur, heç kəsə qulaq asmır, tənəffüsdə sinif yoldaşları ilə mübahisə edir, onlara oynamağa mane olur. O heç bir iradı qebul etmir, etiraz edir, qışqırır və ağlayır.

Etirazın passıv forması. Uşaq nadir hallarda dərsdə əl qaldırır. Müəllimin tapşırıqlarını formal olaraq yerinə yetirir. Tənəffüsdə passivdir, kollektiv oyunlara maraq göstərmir, təkliyə üstünlük verir. Heç bir qayda pozmur, amma dərsə də maraq göstərmir. Əgər bir uşaq lövhədə səhv etdisə bütün sinif güldüyü halda, o heç bir reaksiya vermir.

Həyacanlı və özünəinamsız. Uşaq dərsdə pasivdir. Tənəffüsdə ozünə məşğuliyyət tapa bilmir. Uşaqların yanında olmağa çalışsada onlarla münasibət qura bilmir. O çox həssasdır, tez-tez ağlayır, qızarır, müəllimin ən kiçik iradına dözə bilmir, özünü itirir. Hərdən cavab reaksiyası olaraq kəkələyir, yaxud baş ağrısı, ürək bulanması, yorğunluq kimi hallar müşahidə olunur. Belə uşaqlar tez özünü itirir asta səslə danışır, hündürdən danışması tələb olunduqda susub ağlamağa başlayır. Bu tip uşaqların diqqət və qyğıya ehtiyacı daha çoxdur.

Birincilərin gün rejimi

Birincilərin gün rejiminə xüsusi diqqət yetirmək vacibdir. Onu məktəbdən vaxtında və sevdiyi insanlar götürməlidir. Əgər az da olsa imkan varsa onu günü uzadılmış qrupa verməyin.

Məktəbdən qayıtdıqdan sonra yatmağa vərdiş etməlidir, əks təqdirdə uşaq orqanizmi yorulur. Ev tapşırığını gecəyə saxlamaq olmaz. Nəzərə almaq lazımdır ki, sutka ərzində 9-dan 12-yə, 16-dan 18-ə beyin aktivliyi daha da artır, informasiya daha yaxşı mənimsənilir.
Saat 9 dan sonra uşaq yatmağa alışdırılmalıdır. 7 yaşına qədər uşaqlar 11 saatdan az yatmamalıdır.

Məktəbə getdikdən sonra uşağın fiziki fəallığı 2 dəfə azalır. Bu isə uşağn boy artımına ,inkşafına və nəhayət həyatına təsir edir. Buna isə hazır olmaq lazımdır.Yox əgər valideyinlər buna hazır olmaq istəmirlərsə, onda gün rejiminə idman və gəzintini mütləq əlavə etməlidirlər. Uşaq orqanizmi fəal hərəkətdə inkşaf etdiyi üçün gündə saat yarım, 2 saat olmaqla, həftədə ən azı 8 saat idmanla məşğul olmalıdır. Əks halda uşaq öz güçünü bərpa edə bilmir, tez-tez xəstələnir.
Çalışmaq lazımdır ki, boş vaxtını televizor qarşısında deyil, hərəkətdə kecirtsin. Hovuza yazdırın, səhərlər birlikdə idman edin, yatmazdan əvvəl gəzintiyə çıxın.

Öz evinizə diqqətlə baxın. Orda kiçik məktəblinin yaşadığını təxmin etmək olarmı?

O uşaq xoşbəxtdir ki, artıq 7 yaşında ikən valideyinləri onun otağının qapısını döymədən icəri daxil olmur. Bu uşaqda böyüklük, müstəqillik hissi yaradır. Uşağın ayrıca otağının olması çox yaxşıdır, bu mümkün olmadıqda belə onun evdə öz sahəsi, öz küncü olmalıdır. Burda onun stolu, çarpayısı, kitab rəfi və s. olmaqla yanaşı o, öz sahəsinin tam hüquqlu sahibi və çavabdehidir. Əgər uşaq ona ayrılmış sahəni səliqəyə sala bilmirsə, valideyinlər bunu birlikdə etməklə onu öyrədə bilər.Yox əgər valideyin uşaq olmadan onun sahəsini səliqəyə salırsa bu fakt belə qəbul olunur, “mənim sahəmi zəbt etdilər”. Sonra uşağın öz otağına maraq göstərməməsi sizi təcübləndirməməlidir. Nəzərə alın ki, uşaq öz otağında gizli əşyalarını saxlayır. Əlbətdə onların gizlətdikləri böyüklər üçün mənasız görünə bilər. Hansısa bir şəkil, çırılmış vərəqlər, qələm və s. Amma uşaq üçün onların hər birinin öz mənası var. Ümumilikdə 7 yaşın böhranını keçmək, məktəbin qayda qanunlarına uyğunlaşmaq üçün müəllimin isti münasibəti və qayğısı, valideyinlərin səbri, diqqəti və məhəbbəti, vacib olduğu anda psixoloqun məsləhəti çox vacibdir.

С. Харрison: Biz uşaqlarımızın təhsilinə o qədər aludə oluruq ki, ən böyük təhsilin xoşbəxt həyat olduğunu unuduruq. Doğurdanda xoşbəxt həyat bizim uşaqlarımıza və özümüzə ürəkdən istədiyimiz ən böyük arzumuzdur.

"Narınc Uşaq Psixologiya Mərkəzi"nin Nizami filialının psixoloqu,
Psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
Ruhəngiz Mehmanqızı

 

Go Back

Təxəyyülün konseptual modelləri və gender problemi

XXI əsrdə şəxsiyyətin formalaşması dövrü nəinki actual nəzəri metodoloji , həm də önəmli praktik problemdir.Şəxsiyyətin psixososial sahəsinin inkişafı çox mürəkkəb həm də özünəməxsus təzadları olan bir prosesdir. Maslounun sözləri ilə desək insan özü ilə yaşamaq istədikdə özünüaktuallaşdırmağa başlayır.Yaradıcılıq meylləri də özünüaktuallaşmanın stixiyasını təşkil edir. Bu stixiyada təxəyyülün rolu son dərəcə önəmlidir. Hisslərin dalğasında yaradılan təxəyyül fenomeni özünüaktuallaşdıran hər bir şəxsin həyatında çox böyük dönüş yaratmış və yaratmaqdadır.

Müasir psixologiyada təxəyyülün mahiyyətini araşdırmaq üçün böyük elmi nəzəri dəyərə malik olan yeni konseptual modellər əmələ gəlmişdir. Bu modellərdə təxəyyülün psixologiyası artıq ənənəvi ölçülərlə deyil yeni köklü nəzəri metodoloji aspektdə açıqlanır .

I konseptual model: Tamın təxəyyül möcüzələri.Görkəmli sənətçilər-şairlər yazıçılar rəssamlar bəstəkarlar təxəyyülü ən önəmli xüsusiyyətlərindən biri sayılan tamı hissədən əvvəl görmə möcüzəsini kəşf etmişlər. Ümumiyyətlə 80-ci illərin axırları 90-cı ilin əvvəlləri aparılmış nəzəri psixoloji tədqiqatlarda tamı hissədən öncə görmək təxəyyülü ümumi qanunauyğunluğudur.Tamin hissədən əvvəl müəyyənləşdirilməsi təxəyyül psixologiyasının yaradıcı aləminin təməli hesab olunur .

Bədii yaradıcılıq və təsviri fəaliyyət sahəsində obrazlar aləminin infrastrukturunun müəyyənləşdirilməsindən başlanan bu yolun instrumental əsası kreativ biliklər, bacarıqlar və vərdişlərlə şərtlənir. Rəssamın hansısa təbiət əsərini çəkməzdən öncə mənzərənin obrazını ümumi tamlığı ilə təxəyyülündə yaratması tamı hissədən öncə görmə qabiliyyətidir.Eləcə də arxitektorun bina tikilişində onun hazır maketinin təsviri ona bu prosesi həyata keçirməkdə böyük stimul və yaradıcı qüvvə verir.Tamı hissədən öncə görmə modelinə gender aspektindən yanaşmaq da mümkündür.Bu yanaşmada çox maraqlı fərqlilik və müqayisələr tapmaq olar. Məsələn: Kişilər qadına nəzər yetirərkən onu tam bir obraz olaraq təxəyyüllərində kökləyirlər yəni ki, kişi bir qadını gül çələngi kimi görür. O, yalnız bir müddət sonra qadının manera və fizioloji xüsusiyyətlərinə, geyim tərzinə diqqət yetirir. Sanki, bu çələngi təşkil edən gülləri daha sonra görməyə və duymağa başlayır. Kişilərin qadınlara bu münasibəti məhz tamı hissədən öncədən görmə kimi əsaslandırıla bilər. Qadınlarda isə bu məsələ tamamilə fərqli xarakter daşıyır. Belə ki, qadın kişiyə nəzər yetirərkən əsas diqqəti kişilərin fizioloji xüsusiyyətlərinə manera və geyim mədəniyyətinə yönəldir. Ayrı-ayrı hissələrə yetirilən diqqətdən alınmış nəticə isə, qadın təxəyyülündə bir kişi obrazını formalaşdırır. Başqa cür desək,qadın təxəyyülündə kişi obrazının formalaşması hissələrdən tama doğru gedir. Göründüyü kimi tamı hissədən öncə görmə konsepsiyasında kişi və qadın təxəyyülündə gender psixologiyası əsas önəmli yer tutur.Şon Bern genderin fərqli xüsusiyyətlərini araşdırarkən insan haqqında olan məlumatların təhlili zamanı aydın oldu ki,insanlar ünsiyyət zamanı rast gəldiyi adamın saçının gözünün rəngini yadda saxlamır. Onun necə geyindiyini, adını unudur. Lakin onun qadın və ya kişi olduğunu xatırlaya bilir. Bu halda gender sosial təbəqə üçün bizi əhatə edən insanlar haqqında informasiyaların təhlili üçün vacib amildir .

II konseptual model: təxəyyülün məcaz möcüzələridir. Məcazla insanın dünya ilə özü arasında təsəvvürlərində xüsusi yer tutur. Məcazda bir hadisə haqqında aydın təsəvvür yaratmaq üçün o, başqa oxşar hadisəyə məxsus əlamətlərlə səciyyə­ləndirilir.Təxəyyül sürəti hər hansı bir əlamətin oxşarlığına görə deyil, funksiyanın bir obyektdən başqasına keçirilməsi yolu ilə yaradılır. Təxəyyülün məcaz möcüzələrinin çalarlarına gender psixologiyasında da rast gəlirik.Qadınların gündəlik həyat tərzində ictimai yerlərdə, evdə, ailə qayğısı,məişət işləri əsnasında yaranan məcazları hər zaman öz rəngarəngliyi ilə gözə çarpır. Məsələn: uşağını yatızdıran ananın sirli sehrli əzizləmələrində övladına “Quzum beşikdə mışıl-mışıl yatır”, həyat yoldaşına müraciətdə “dağ gövdəli igidim”,”evimin dirəyi”kimi məcazları daim söylənilmişdir kişilərin də qadınına “mənim gülüm”,”mənim günəşim”, ”şirin dillim”, ”ahu baxışlım” məcazlarını qeyd etməmək olmur. Ailədə olan münasibətin kökündə sevgi, mərhəmət, qayğı, qarşılıqlı hörmət və güzəşt dayanırsa bu ailədə böyüyən uşaqların təxəyyülü bu şirin məcazlara köklənərək həyata daha kreativ baxışlarla süstlənir. Bəzən isə bunun əksi olaraq ailədə istifadə olunan “başını yemək”, ”zəhərini tökmək”, ”qəlbi qırmaq” kimi məcazları bu cür mühitdə böyüyən uşaqların təxəyyülündə fərql yanaşmalar olur. Onların həyata baxışı sonraki mərhələrdə öz ailədaxili münasibətlərində özünü göstərir

III konseptual model: təxəyyül anlamı məkanında. Təxəyyülü idrak prosesi kimi öyrəniblər.Onu kreativ proses kimi deyil koqnitiv proses kimi təhlil ediblər .

Təxəyyül, fantaziya real gerçəkliyin yeni gözlənilməz ,adət edilməmiş birləşmə və rabitələrdə inikasıdır.Həyatdan götürülmüş keçmiş təcrübədən əxz olunmuş saysız hesabsız faktların niyyətli və niyyətsiz təhlilinin nəticəsi olan təxəyyül yaradıcı fəaliyyətin zəruri elementidir. Bədii yaradıcılıqda iştirak edən təxəyyülə müvafiq olaraq, bu müddəanı K.Paustovskinin aşağıdakı fikri ilə aydınlaşdırmaq olar.”Hər dəqiqə ,təsadüfən ağızdan çıxan hər kəlmə,hər təsadüfi baxış, hər dərin ya dəyaz fikir, insan qəlbində baş verən ən adi dəyişiklik, eləcə də havada uçan adicə qovuq pərğusu, gecənin zülmətində görünən ulduz parıltısı kimi parlaq qızıl tozu zərrələridir.

Bu zərrələri biz ədiblər on illər boyunca yığırıq, özümüzdən xəbərsiz toplayırıq, əridib külçə eləyirik, sonra da ondan “qızıl güllərimizi”-povestlərimizi, romanlarımızı, poemalarımızı yaradırıq” .

Psixologiya sahəsinin öz məntiqi var. Bu məntiq eksperimental axtarışlarla qaynaqlanır. Bu eksperimentlərdə anlama bacarığı kimi təxəyyülün psixopedaqoji

effektləri açıqlanmalı və ən başlıcası onun psixopedaqoji texnologiyası yaradılmalıdır.

IV konseptual model: qeyri-müəyyənliyin təxəyyül mənzərəsi yarananda.

Müasir təsəvvürlərə görə problem situasiyası qeyri-müəyyənliklə səciyyələnəndə təxəyyül xüsusiylə aktivləşir: elə ki, problem situasiyasında ilkin məlumatları dəqiq təhlil etmək imkanı olmur, problem təxəyyülün qanadlarında həll olun­mağa başlayır. Qeyri-müəyyənliyin təxəyyül mənzərəsinə gender aspektindən də yanaşmaq mümkündür.Qadın və kişilərin psixoloji durumundan asılı olaraq rastlaşdığı situasiyaya, problematik məsələlərə yanaşmaları müxtəlif olur.Bəzən kişilərdə qeyri-müəyyən vəziyyətdən çıxış yolu dəqiq məntiqə əsaslanmış düşüncələrdən doğur. Eyni vəziyyətdə isə qadınlar kişilərə nisbətən yaranmış situasiyaya daha çe- vik reaksiya göstərə bilirlər. Bunun da əsas səbəblərindən biri isə qadına xas olan qayğıkeşlik hissidir. Qeyri-müəyyən vəziyyət yaranarkən qadınların zəngin təxəy­yülü işə düşür. Bu konsepsiya qadınlıq şücaəti, iradəsi, ana qayğısı və nəvazişinin köməyi ilə öz həqiqi yoluna qoyulur.

V konseptual model: təxəyyülün psixoterapevtik əhəmiyyəti çox böyükdür. Müəyyən edilmişdir ki, insan fəaliyyət göstərəcəyi stiusiyanı öz təxəyyülündə aydın canlandırdıqda işi daha yaxşı icra edir.Yeniyetmə və gənc oğlanlar öz inte­lektual səviyyələrini artırmaq arzusu ilə yaşayır. Bu yaşda oğlanların ilk məhəbbətinin şirin xəyalları canlanır.Təxəyyüllərində özlərini müstəqil həyata qədəm qoymuş layiqli insan, ailə başcısı, vəzifə sahibi kimi görürlər. Müsbət obrazlar ideal hesab etdikləri insanların həyat və fəaliyyəti onlara xüsusi örnək olur. Qızlarda bu yaşda xə­yallarında özlərinin kənara xoş təsir bağışlayacaq bir görkəmdə görmək istəyi formalaşır. Rəqabət hissi ilə həmyaşıdlarından öndə getmək arzusu onları möcüzəli, kreativ obrazlar aləminə atılmağa kömək edir. Bu təxəyyül obrazları onların məqsədə doğru irəliləməsinə, sağlam düşüncələrinin inkişafına stimul yaradır. Təxəyyül insan əməli ilə həmahəngdir. İnsanın yetkin yaşında həyata baxışı daha məntiqli daha səbirli olur. O,təxəyyülündə yaratdıqları xəyallardan uzaq, həyata real baxışlarla baxan və onu olduğu kimi görən düşüncələrə sahib olur.Amma bu heç də yetkinlik dövründə fantaziyalar və xəyyallar üzərində qurulmuş düşüncələrin yox olması demək deyil. Sadəcə il bə il tədricən reallıqlara əsaslanan düşüncələr arzu və xəyallara süstlənmiş fikirləri sıxaraq zəiflədir.Yaşlı qadın və kişilərin təxəyyülü əslində bir səhnəyə bənzəyir. Onlar həyatda oynaya bilmədiyi ancaq oynamaq istədiyi rolu xoş xəyallara dalanda təxəyyül tamaşasında oynayır. Bu tamaşada baş qəhrəman mütləq onlar özləridir.Nə kimdənsə qorxuları var, nə də asılılığı. Həyatda çəkindiyi,qabağından qaçdığı adamın gözünün içinə təxəyyül anında dik baxır.Onu təhqir edir, boğur,öldürür bu yolla ürəyindən tikan çıxarır sakitləşir.

Beləliklə də insan təxəyyül oyunu ilə özünün bir qayda olaraq həmçinin psixi sağlamlığını qoruyur.

Gender psixologiyası ilə bağlı tədqiqatlarda kişi və qadın cinsinə mənsub insanların şəxsiyyət keyfiyyətlərinin müqayisəli tədqiqinə diqqət yönəldilir . Məhz bu səbəbdən təxəyyülün konseptual modellərini gender problemi çevrəsində təhlil edərək belə nəticə əldə edirik ki, bu səpgidə mövzunun işlənməsi müasir psixologiya elminə daha zəngin tövhə verə biləcək tədqiqtalarla zənginləşməlidir.

Psixoloq, Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetinin psixologiya kafedrasının müəlliməsi 

Gülər Məmmədova

 

Go Back

Nə dərəcədə diqqətlisiz?

Diqqət və diqqətin növləri

Diqqət, bizim ətrafımızda baş verənləri nə dərəcədə aktiv olaraq qəbul edib etməməyimizlə əlaqəlidir.Bu yazını oxuyarkən ətrafınızda bir çox səsi, görüntünü, toxunma hissini qəbul edirsiniz: yanınızdakı adamın telefon danışığının səsini, oturduğunuz yerin bərkliyi və ya yumşaqlığı, yanınızdakı insanların görünüşü, olduğunuz məkanın görünüşü və s. Bir insan necə olur ki, bu qədər hissi qəbul etdiyi və yaşadığı halda, bir ünsürə ya da işə fokuslanır.

Diqqətin 4 növü vardır:

1) Fokuslanmış diqqət- Hər hansı bir audial(eşitmə), vizual(görmə),

kinestetik( toxunma) hissə verilən qısa bir reaksiyadır.Məsələn, siz kitab oxuyan zaman və ya hər hansı bir digər işlə məşğul olarkən anidən telefonunuza zəng gəlir və siz telefona diqqətinizi verirsiz sonra isə yenidən işinizə qayıdırsız.Başqa bir misalda isə siz işləyərkən bir hadisə baş verir(iş yoldaşlarınızdan kiminsə ürəyi gedir).Siz müəyyən müddətlə diqqətinizi o hadisəyə verib sonradan isə yenidən işinizə qayıdırsınız.

2) Uzunmüddətli diqqət- Həyata keçməsi müəyyən müddət tələb edən işlərə ayrılan diqqət.Məsələn, bir insan qab yuyarkən ondan müəyyən bir diqqət tələb olunur və qabları yuyub qurtarana qədər diqqəti ancaq qablarda olmalıdı.Əgər eyni anda başqa bir işə diqqətini verərsə, bu zaman qabları yuya bilməz, o zaman işini yarımçıq saxlamış olacaq.

3) Bölünmüş diqqət- Eyni anda bir çox şeyə diqqətini vermək.Bu əslində xüsusi bir bacarıqdı və tarixdə belə şəxslər var.Məsələn, Yuli Sezar eyni anda həm yaza, həm də oxuya bilirdi.

4) Seçici diqqət- Digər qəbul edilən məlumatlar olmasına baxmayaraq ancaq müəyyən bir şeyə diqqətini vermək.Məsələn, toyda və ya hansısa bir şənlikdə olarkən ətrafda musiqi səsi, insanların səsi və bir çox şeylər olmasına baxmayaraq yanındakı adamla edilən söhbəti davam etdirə bilmək.

 Diqqətsiz korluq və görünməz Qorilla testi

Bir adam hisslərlə həddindən artıq yükləndiyi zaman “diqqətsiz korluq” halı yaşanır.Hər hansı diqqət cəlb edən bir şey adamın burnunun ucunda olsa belə insan onu görə bilmir. “Diqqətsiz korluq” halı hər kəsin başına gələ bilər, çünki hər şeyə diqqət etmək nə zehni, nə də fiziki olaraq mümkündür. Diqqətsiz korluğu göstərən ən yaxşı təcrübələrdən biri Daniel Simonun “Görünməz Qorilla” testidir.

Bu testi aparmaq üçün bir qrup insana tapşırıq verilmişdi.Tapşırıq zamanı eyni bir topla paslaşan iki qrup insanın (bir qrupu ağ formada, digər qrupu isə qara formada) videosu göstərilmişdir və onlardan hər qrupun neçə dəfə paslaşdığını saymaqları istənilmişdir.

İki qrup bir-birilə paslaşan zaman qorilla kostyumunda bir adam meydançaya girir, oyunçuların arasında yeriyir, sinəsinə vurur və kameranın üstünə yeriyir (videoya baxan zaman sanki ekrandan çıxırmış təəssüratı yaradır).

Video qurtardıqdan sonra, təcrübədə iştirak edənlərdən videoda qeyri-adi bir şey görüb görmədikləri soruşulur.Nəticədə təcrübə iştirakçılarının 50 faizinin qorillanı görmədiyi aşkar olunmuşdu.Burdan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, insanın gördüyünü qavraması üçün diqqət çox önəmlidir.

Əlirzayeva Cəmalə

 

Go Back

Səhər tezdən oyananlar daha xoşbəxtdir

Erkən yatıb, erkən yuxudan oyananlar digərlərindən fərqli olaraq, daha xoşbəxtdir.

Ailem.az-ın xəbərinə görə, araşdırmalar zamanı bu nəticə ortaya çıxıb. 17-38 yaş arasında 435, 59-79 yaş arasında 300 insanın yuxu vərdişləri və əhvalı  dəyərləndirilib. Nəticədə erkən yatıb, erkən yuxudan oyananların daha xoşbəxt olduğu, gec yatan və oyanmaqda çətinlik çəkənlərin isə 8 saat iş marafonuna güclə tab gətirdiyi ortaya çıxıb.

 

Yuxudan tez oyananların əhvallarıyla yanaşı, immunitet sistemi də güclü olur.

 

Mütəxəssislər əsasən, yaşlı insanlara tez oyanmağı məsləhət görür. Yuxudan tez oyananların daha sağlam olduğu araşdırma sayəsində bir daha açıqlanıb. 

 

 

 

Go Back

Uşaq torpaq yeyir

Uşaq çirkli daşları, sementi, ayaqqabının altını yalayır

Anaların çoxu körpənin 6-24 aylığında topaq yeməsi halları ilə rastlaşır. Torpaq yemək uşaqlarda instiktiv haldır. Torpaq rahat əldə ediliyi üçün dəmir əskikliyi olan uşaqlar şüursuz şəkildə torpağa əl atırlar. Bundan başqa uşaqlar çirkli daşları, sementi, yaxud ayaqqabılarının altına yalayırlar. Bu zaman uşaqlar öz əli ilə özünü bir neçə təhlükəli xəstəliyə mübtələ edə bilər. Bu hal adətən parazitlərin yaranmasına gətirib çıxarır.


ABŞ-ın kaliforniya Universitetinin tədqiqatlarına görə uşaqların torpaq yeməsinin əsas səbəbi uşaqlarda qan azlığının olmasıdır. Mütəxəssislər uşaqlarda qan azlığına əsas səbəb kimi dəmir çatışmamazlığını göstərirlər. Dəmir çatışmamazlığına səbəb isə normal qidalanmanın olmamasıdır. Uşaqlarda inkişaf zamanı dəmirə olan təlabat artır və bu təlabatı tərkibində dəmir olan qidalarla ödəmək mümkündür. Qanazlığının digər əlamətləri isə aşağıdakılardır:

  • halsızlıq
  • iştahsızlıq
  • rəngin solması
  • yorğunluq
  • iməkləmə və yeriməkdə gecikmə

Qanazlığının qarşısını almağın əsas yollarından biri körpənin ilk 6 ay ana südü ilə qidalanmasıdır. Müəyyən yaşdan sonra isə uşağa tərkibində dəmir olan ət, süd, yumurta, balıq, əncir və ərik qurusu, fındıq və qoz kimi qida məhsulları vermək lazımdır. Körpənizin torpaq yediyiniz müşahidə etsəniz, həkimə müraciət edin.

 

Go Back

Üz ağardıcı maskalar

Hidroqen peroksidi və kəsmik tərkibli ağardıcı maska: 
Maskalarda Hidrogen Peroksidi və kəsmiyin ahəngi əla ağardıcı təsir bəxş edir. Bu maskanın hazırlanması üçün 50 qram kəsmiyi (¼ kəsmik paçkası) yumurta sarısı ilə əzirik, 5 hidrogen peroksidi damcısı qatıb, qarışdırırıq. Maskanı üz və boyun nahiyəsinə çəkib, 16 dəqiqə ərzində saxlayırıq. Ağardıcı təsirdən başqa, dərinizi qidalandırmaq da istəyirsinizsə, maskaya 1 çay qaşığı bal əlavə edə bilərsiniz. 

 

Limon suyudan hazırlanan maska:
Limon suyunun istifadəsi ilə hazırlanan maskalar da dərini yaxşı ağardır. Məsələn, bal ilə limon suyunun qarışığından ibarət maska çox populyardır (50 qram bal və 5 damcı limon suyu) – bu maskanı hər səhər istifadə edirlər. Maskanı su ilə yuduqdan sonra dəriyə qidalandırıcı krem çəkilir.


Quru dəri sahibələrinin nəzərinə! Əgər Siz dərinizi ağartmaq üçün yuxarıda göstərilən maskalardan istifadə edirsinizsə, maskanın tərkibinə bir xörək qaşığı qatı qaymaq əlavə etməyi unutmayın. 

Go Back

Qatarın altına aparan depressiya

Təcilli Tibbi Yardım Stansiyasından APA-ya verilən məlumata görə, hadisə bu gün metronun “Ulduz” stansiyasında qeydə alınıb.
25 yaşlı oğlan (kimliyi hələ məlum deyil) özünü qatarın altına atıb. Hadisə yerində olan sərnişinlərin köməkliyi ilə təcili tibbi yardım stansiyasının həkimlərinə təhvil verilən yaralı xəstəxanaya aparılıb. ( milli.az )

Onun sağ qolu amputasiya olunub.
Bakı Metropolitenindən də APA-ya bildirib ki, “Ulduz” stansiyasında bir nəfər özünü “Nərimanov” stansiyasından gələn qatarın altına atıb. Bu səbəbdən elektrik cərəyanı ayrılıb, qatarların fəaliyyətində fasilə yaranıb. Metropolitendən o da bildirilib ki, özünün qatarın altına atan şəxs xilas edilib.

 

Go Back

Dərman kimi ədviyyat

Zəncəfil B3, B6, C və E vitaminləri, kalsium, dəmir, maqnezium, kalium, selen, fosfor və sink ilə çox zəngindir. Sakitləşdirici, ağrı kəsici, iltihabın qarşısını ala biləcək xüsusiyyətləri ilə həqiqətən də dərman kimi ədviyyatdır.

Qan dövranının dostu olan zəncəfil damar sağlamlığını qoruyur. LDL xolesterolunun oksidasiyasının qarşısını alaraq damar tıxanıqlığının əmələ gəlməsinin və inkişafının qarşısını alır. Ürək sağlamlığı üçün də faydalı gücə sahibdir.

Təzə zəncəfil kökü hər fəsildə istifadə edilə bilən bitkidir. Lakin tərkibində immunitet sisteminin əsasını təşkil edən sink bol olduğu üçün xüsusilə, qış aylarında çay və ədviyyat olaraq müntəzəm istifadəsi tövsiyyə edilir. Əl və ayaq üşüməsinə faydalı olan zəncəfilin təzəsini xırdalayıb limon, mixək və çubuq darçınla dəmləyərək səhər və axşam saatlarında içə bilərsiniz.

Qida dəstəyi

Zəncəfil özündə antimikrob və antivirus maddələri ehtiva edərək sanki antiseptik funksiya yerinə yetirir. Tərkibindəki qinqerol sayəsində iltihab yaranmasına gətirib çıxaran maddələrin qarşısını aldığı müşahidə olunmuşdur. Oynaq ağrıları və şişkinlik hiss edənlər, osteoartrit və revmatizm xəstələri üçün dərman kimidir. İnfeksiya, qıcolma, allergiya və astma müalicəsində əvəzolunmazdır. Zəncəfilin yumurtalıq və kolon xərçəngindən qorunmada da təsirli olduğunu göstərən bəzi təcrübələr mövcuddur.

Hüceyrə yaşlanmasının qarşısını alan yüksək antioksidant tərkibli zəncəfil , eyni zamanda, iltihab əleyhinə vasitədir. Bununla yanaşı, ürək bulanma, qusma və soyuq tərləmə üçün də faydalıdır. Depressiyalı və tez-tez duyğu dəyişmələri yaşayan insanlar üçün də faydası vardır.

Mətbəxdə necə istifadə etməli?

Toyuq və ya ət suyu istifadə etdiyiniz suplara və tərəvəz yeməklərinə təzə zəncəfil xırdalayıb əlavə edə bilərsiniz.
Toz halı çay olaraq dəmləməyə uyğun deyil, ancaq darçınla birlikdə südə əlavə edilə bilər, ya da fərqli ədviyyatlarla qarışdıraraq yemeklərdə istifadəsini daha da asanlaşdıra bilərsiniz.

Bişirmə mərhələsində zəncəfili yeməyə əlavə etdiyiniz zaman vacibdir. Məsələn, Yemək bişirməyə başlayarkən əlavə etdiyiniz təqdirdə xoş ətir, bişməyə yaxın əlavə etsəniz isə daha kəskin dad əldə edə bilərsiniz.

Go Back

Yapon Firmalarında İdarəetmə və Müvəffəqiyyətin Sirləri

Yaponiya, iqtisadi cəhətdən dünyanın ən önəmli güc mərkəzlərindən biridir. Texnoloji üstünlüklərini, hər sahədə dahicəsinə inkişaf etdirərən yapon firmaları, mövcud dünyada sarsılması qeyri-mümkün olan bir imperiya  qurublar. Bəs yapon firmalarının uğurlarının təməlindəki sirr nədir?

Əslində, kiçik bir araşdırmayla bunu anlamaq heç də çətin deyildir. İşgüzar rəhbərlik üslubu, şəffaflıq, bərabərlik, maddi imkanlar və ən vacibi "daimi məşğulluq" anlayışları bu müvəffəqiyyəti izah edir. Yüksək səviyyədə təşkil edilmiş “firma-işçi” münasibətləri və insanların işlədikləri firmaları bir ailə təşkilatı kimi görmələri, davamlı olaraq yüksək məhsuldarlığın təminatçısıdır.

Yapon idarəetməsinin möhtəşəm uğurlarını nəzərə alaraq, bu sistemin bəzi sirlərini sizə açıqlayırıq.

Müasir dünyada yapon şirkətlərinin müvəffəqiyyəti heyrətamizdir. Xüsusilə avtomobil, elektrik və elektronik sahələrdə yapon şirkətlərində müşahidə olunan inanılmaz artım tempi bütün dünyanın marağına səbəb olmuşdur. Uğurlu yapon idarəetməsinin sirlərini öyrənərək, tətbiq etmək çox faydalıdır. Hal-hazırda dünyanın bir çox iri şirkətləri Yaponiyadakı şirkətlərin sturukturunu, iş sistemini və qaydalarını dərindən öyrənirlər. Yapon şirkətlərini müvəffəqiyyətə aparan şey, ayrı-ayrılıqda nə insan faktoru, nə də sistemdir. Yapon idarəetməsindəki müvəffəqiyyətin sirri "təşkilat mədəniyyəti" və ya "təşkilat iqlimi"ndə axtarılmalıdır. Təşkilat mədəniyyəti bir təşkilatdakı bütün ünsürləri ehtiva etməkdədir : rəhbərlik, işçilər, iş alətləri və ya texnika, sistem, ətraf mühit və sairə.

Bu ünsürlərin heç biri tək başına bir təşkilatı uğurlara apara bilməz. Yaxşı yetişmiş, səriştəli insan gücü, özünə dəyər verməyən, motivasiyanı yüksəltməyən, təqdir etməyən və mükafatlandırmayan bir idarəetmədə yüksək performans göstərə bilməz. Rəhbərliyin vizion və missiya sahibi olması çox vacibdir. Vizion olmadan missiya olmaz, missiya olmadan da reallaşdırılması nəzərdə tutulan hədəfə, yəni viziona çatmaq olmaz.

Təşkilatda qurulmuş sistem və bu sistemin qaydaları çox mühümdür. Qaydaların açıq və ədalətli müəyyən olunmadığı heç bir təşkilatdan möcüzəvi bir müvəffəqiyyət gözləmək olmaz. Yaxşı bir oyun üçün həm oyunçuların, həm də oyunun qaydalarının yaxşı olması lazımdır. Xülasə, keyfiyyətli insan resursları və keyfiyyətli sistem olmadan yüksək performans və müvəffəqiyyət xəyaldan başqa bir şey deyildir.

 KAIZEN

 Yaponiyada fəaliyyət göstərən təşkilatları analiz edən mütəxəssislər, bu ölkədə kadrların və sistemin keyfiyyətinə xüsusi önəm verildiyini bildirirlər. “Yapon idarəetməsi” anlayışında şirkət mədəniyyətində 7 qanun çox əhəmiyyətlidir. Bu yeddi qanunun birincisi və mənə görə ən vacibi “Kaizen” fəlsəfəsidir. Kaizen, yapon dilində "davamlı inkişaf" deməkdir. Uğur, yalnız bir dəfə baş tutarsa, əldə edilən mənfəət də bir dəfəyə məxsusdur. Tədrici inkişaf isə, asta və daimi inkişafdır. Vacib olan isə, əvvəlcə təşkilat iqliminin bütün ünsürlərini tanımaq və buna inanmaqdır. Bundan sonra sürətli və radikal dəyişiklik lazımlıdır. Bu radikal dəyişikliyin nəticəsi olaraq təşkilat performansında "sıçrama" baş tutacaqdır. Bu mərhələ, sonu olan bir mərhələ deyildir və fasilə vermədən bu inkişaf performansını davam etdirmək lazımdır. Bunun üçün də “Kaizen” fəlsəfəsinə inanmaq lazımdır.

 KESSAI

 Japoniyada şirkət mədəniyyətində ikinci əhəmiyyət daşıyan ünsür “Kessai”dir. Bu anlayış, idarəetmə elmində "qrup çalışması" və "sinerjik idarəetmə" olaraq bilinən fəlsəfəni ifadə edir. Kessai, təşkilatda komanda işini, konsensusa əsaslanan qərar vermə qanununu, işçilərini, prosesisnin hər səviyyəsində qərar qəbul etmə prosesinə cəlb edilməsini, dialoq və ünsiyyətə önəm verilməsini təklif edir.

 KAISHA (KYOSEI)

 Japon idarəetməsinin uğurlarının üçüncü sirri, yaponların “Kaisha” və ya “Kyosei” adlandırdıqları fəlsəfədir. Kyosei, yaponca "ortaq həyat" mənasını verir, yəni, hər bir şirkətdə ailə həyatına bənzər həmrəylik mövcud olmalıdır. Yaponlar, işlədikləri şirkəti, ikinci ev olaraq görürlər. Şübhəsiz ki, ailədə xoşbəxt olmayan bir uşağın yaşadığı evi tərk etməsi kimi, işlədiyi təşkilatdan məmnun olmayan bir işçinin işdən ayrılması da labüddür. Ancaq burada vacib olan "müştəri məmnuniyyətindən" əvvəl "işçilərin məmnuniyyəti" dir. İşçilərinin xoşbəxt olmadığı bir şirkətdə müştəriləri də məmnun etmək çətindir. Bu səbəbdən əvvəlcə işçilərə bir insan olaraq dəyər verilməlidir.

 POKA YOKE

  Yaponların “Poka Yoke” adını verdikləri anlayış çox əhəmiyyətlidir. Poka Yoke, səhvin qarşısını almaq üçün tədbir görməkdir. Poke Yoke, iş prosesində məhsulun dizaynını səhvsiz yaratmağa çalışmaq mənasına verir.

 JIDAKO

 Jidako, istehsalatda səhvləri araşdıran mexanizmə verilən addır. Bu mexanizm, istehsal prosesində səhvlər müəyyən olunarsa, istehsalın avtomatik olaraq dayandırılmasını təmin edir. Yaponların problemi əvvəlcədən həll etmək üçün istifadə etdikləri bu anlayış, şirkətlərə uğur qazanmaq üçün təxmin edildiyindən də çox zəruridir. Bu mexanizm, təşkilatdakı israfçılığı  minimuma endirərək, fəaliyyəti və məhsuldarlığı artırır. Amerikalılar, son illər bu anlayışa "sıfır səhv cərəyanı" adını vermişlər. İdarəetmə problemləri üzrə Filip Krosbi adlı bir mütəxəssis, bu cərəyanın ABŞ-dakı qabaqcıllarından biri kimi tanınır.

HOSHIN

 Japon idarəetmə mədəniyyətində önəm daşıyan digər bir qanunu "Hoshin" anlayışı ilə ifadə edilir. Hoshin, planlı rəhbərliyi ifadə edir. Yaponların bu anlayışı, idarəetmə elmində "Strateji Rəhbərlik" adı altında tədqiq olunur.

 DONTOTSU

 Japonların şirkət mədəniyyətində “Dontotsu” adı verilən qanun çox önəmlidir. Dontotsu, "yaxşıların yaxşısı"nı tapmağa çalışmaq və təşkilata uyğunlaşdırmaq mənasını verir. Müvəffəqiyyət qazanmış şirkətləri tanımaq, onlardan yeni şeylər öyrənmək və bunları tətbiq etmək, tətbiq olunan firmada performans səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Axır zamanlar, manecmentdə bu qanun "benchmarking" adı ilə tanınır və şirkətlərdə uğurla tətbiq edilir. İndi dünyanın qabaqcıl şirkətləri, yaponların Dontotsu adını verdikləri üsulu tətbiq etməyə çalışırlar.

 

Go Back

20 nəticə göstərilir